terakkiperver cumhuriyet fırkası

Türkiye'de Cumhuriyetin ilanından ve özellikle de halifeliğin kaldırılmasından sonra iktidarda bulunan Cumhuriyet Halk Partisi'ne karşı TBMM içinde karşı çıkışlar artmıştı. Bu muhalefet hareketi içinde bağımsızlık mücadelesinde önemli görevler almış Kazım Kara Bekir Paşa, Ali Fuat Paşa, Adnan Adıvar, Rauf Bey gibi yurtseverlerde yer almıştı. CHP'nin özellikle laikleşmeyle ve batılılaşmayla ilgili politikalarına karşı çıkan bu kişiler 17 Kasım 1924 tarihinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdular. Partinin programında şu esaslara yer verildi:

1. Partinin ekonomik politikası liberalizmdir.
2. Parti için ulusal egemenlik esastır.
3. Parti özgürlüklerden yanadır.
4. Parti, dinsel düşünce ve inanışlara saygılıdır.
5. Parti, ülke yönetiminde merkeziyetçiliğe karşıdır.
6. Parti, toplumsal ve siyasal yapılanmanın yavaş yapılmasından yanadır.

11 Şubat 1925'de Bingöl, Elazığ ve Diyarbakır çevresinde başlayan Şeyh Sait Ayaklanmasıyla ilişkisi olduğu gerekçesiyle 5 Haziran 1925 tarihinde Takrir-i sükun Yasası'na dayanılarak hükümet tarafından parti kapatılmıştır.

yüce atatürk'e olan düşmanlığın siyasi olarak ilk kez vücud bulmuş halidir.

1924 yilinda ordunun siyasetle ugrasmasi yasaklaninca istifa eden subaylardan kazim karabekir, ali fuat cebesoy, rauf orbay, refet bele ve adnan adivar'in birleserek kurduklari, ekonomide liberalizmi benimsemis partidir. Partinin yaptigi calismalar seyh said ayaklanmasina sebebiyet verdigi icin 5 haziran 1925 yilinda kapatilmistir.

(bkz: seyh said ayaklanmasi)

bu fırkanın kapatılmasını izleyen süreçte aynı zamanda vekil olan 24 tane parti üyesinin tamamı tutuklanır ve altı tanesi asılır. artık türkiye'ye, muhalefetin tamamen tasfiye edildiği bir tek parti rejimi hakim olur.

ayrıca, şeyh said isyanı gibi kapatılmasına gösterilen gerekçeler oldukça cılız ve inandırıcılıktan uzaktır, zira mustafa kemal zaten muhalif istemediğini belirtiyor, bazı konularda kendisinden az da olsa farklı düşünenleri dürüst olmamakla itham edebiliyordu.

türk tarihindeki ilk düzenli siyasi örgütlenmedir. 1909 yılındaki anayasa değişikliğinden sonra tam olarak yasallaşmış ve 1913 yılında ise siyasi partiye dönüşmüştür. ayrıca muhalefet kavramı türk siyasetine ilk kez bu partiyle girmiştir. sanıldığının aksine atatürk'e düşman parti değildir. çünkü kurucuları arasında kazım karabekir, ali fuat cebesoy, refet bey, adnan adıvar * gibi isimler vardır. ancak muhalefet yapmanın gereğince bir takım şeriat yanlılarının gazına gelip "partimiz dini inançlara saygılıdır" ibaresi dile getirilmiş dolayısıylada atatürk'ün partisini dinsizmiş gibi gösterilmiştir zaten kapatılmasıda bundan mütevelliddir.

aşağıdaki nedenler ileri sürülerek 1925 yılında kapatılan parti.

"Diyarbakır istiklal Mahkemesi'nin tatbikat ve mahkemeleri esnasında da Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın resmî temsilcilerinin Fırka programındaki "dinî inançlara hürmetkâr olmak" esasını memleketi dinsizlerden kurtarmak (gibi) gericilik iddiasına telkin vasıtası yaptıkları ve bu yüzden son irtica ve isyanın tezahüratı esnasında birçok vahim olaylar meydana geldiği sabit olmuştur".

muhalefetin varlığının başlıbaşına rejim düşmanlığı sayıldığı ideolojilerin taraftarlarınca sevilmeyen harekettir. kazım karabekir paşa'nın da dahil olduğu kurucularına yapılan ithamlar tek kelimeyle komiktir.

(bkz: seksizm)

cumhuriyet halk firkasi'nin izledigi politikayi ve ataturk'u, tum yetkilerin onda toplanmasini elestiren, vekili ali sukru bey, ataturk'un muhafizi eskiya topal osman tarafindan, ataturk' e ve mevcut iktidara muhalefet oldugu icin oldurulen, - daha sonra ataturk, topal osman' i '' aha yakaladim bakin '' diyip oldurtmustu. - irtica bahanesi ile kapatilan, kuruculari ve vekilleri istiklal mahkemelerinde yargilanan, bundan 80 sene oncesine ait bir parti. ideolojileri tam olarak muhafazakar demokratliktir.

kendisinden sonra,*

demokrat parti>adalet partisi>anap>akp

şeklinde devam eden kimine göre karşı devrimci,kimine göre özgürlükçü ve halkçı siyasi ekolün kökeni...

not: arada neden milli görüş'ün olmadığını anlamak için ekonomi ve dış işleri politikalarını incelemek yeterlidir.

kapatilma sebebinin '' laiklik karsiti soylemler '' oldugunu savunan sevimli canlari saskinlikla seyretmeme vesile olmus partidir. eger tcp, 1925 yilinda kapatilip, laiklik anayasamiza 1937 yilinda girdiyse, hangi laiklik karsiti soylemlerle kapatilmis cok merak ettim. tcp kapatildiginda, laiklik turkiye'de henuz prensip olarak kabul edilmemisti annem babam, ne laikliginden bahsediyorsun sen. bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmak klisesinden nefret ederim ama, cehaletin bu kadarina pes dogrusu.

resmi tarihte karşıdevrimcilerin toplandığı bir odak haline gelmesinden dolayı kapatıldığı iddia edilen bir partidir. aslında konunun "karşıdevrimcilik"le bir ilgisi yoktur. şeyh sait isyanı'na verilen tepkilerin abartılıp maddeleri bilinçli olarak muğlak yazılmış "takrir-i sükun kanunu"nun çıkmasından itibaren chf diktatörlüğü başlamış ve her türlü muhalif veya "potansiyel muhalif" gruplar teker teker temizlenmeye başlamıştı. tcf de diğer oluşumlar gibi chf diktasının kurbanlarından biri olmuştur. söylenildiği gibi bu parti, "karşıdevrimci unsurlar" zamanla biriktiği için kapatılmamıştır, zira atatürk'ün daha 21 kasım 1924'te the times muhabiriyle yaptığı röportajda (tcf'nin kurulduğu tarih 17 kasım 1924'tür) tcf hakkında öfkeli ifadeleri vardır. bu röportajı the times muhabiri ingiliz büyükelçiliğine bildirmiştir. ingiliz büyükelçisi de yapılan röportajı ingiliz dışişleri bakanlığı'na rapor etmiştir. raporda şunlar denilmektedir: "cumhurbaşkanının bundan sonra ne yapacağını merak ediyor olsaydım, işte bunun cevabını gerçekten fazlasıyla dikkate değer olan bu belgede bulurdum. terakkiperverler cumhuriyetçiliklerinde samimiyetsiz, programları bir sahtekârlık örneği ve onlar birer mürteciden başka bir şey değiller. rapor edilen herşey cumhurbaşkanının yeni muhalefetle hiçbir işi olmayacağını ima ediyor. ve macartney'le konuşurken kullandığı dil ve sözlerinin tonu açıkça kıyasıya savaşacağına işaret ediyor.
betimlenen şu sahne: gazi tam anlamıyla çılgına dönmüştü; her şeyi ona borçlu oldukları halde, kendisine karşı nankör ve ülkelerine karşı vatan haini olarak nitelediği muhalefet üyelerinin isimlerini tek tek sayarken, yüzü kıpkırmızı kesilmişti. röportajda hem takdimci hem de çevirmenlik görevini üstlenmiş olan mebus söze birkaç kere karışmak ve 'sakin olun gazi paşa, bu kadar boşboğaz olmayın' demek zorunda kalmasına karşın, selini hiçbir şey durduramazdı. macartney ankara'da cidden çok yakın bir zaman içinde silahların patlayacağını düşünerek dönerken, vasıf ve necati de galata köprüsünü asılmış cesetlerle süsleyecek daha işbitirici bir kurum olan istiklâl mahkemesi'nin başına geçmek üzere hükûmetten ayrılarak istanbul'a doğru yola çıkmışlardı." (terakkiperver cumhuriyet fırkası, erik jan zürcher)
bu röportajın orijinali karışıklık çıkabilir diye the times'ta yayınlanmamıştır, ancak sansürlü bir versiyonu hakimiyet-i milliye gazetesinde yayınlanmıştır. atatürk'ün partinin kurulduğu tarihin üzerinden birkaç gün geçtikten sonra bile bir muhalefete karşı bu kadar öfkeyle bakması, onun hiç de "demokrasi denemesi" yapmadığını göstermektedir ve partinin kapatılmasının gerçek sebebi daha iyi anlaşılmaktadır.

beyaz türklerin büyük sırrı adlı kitaptan;

rauf bey'in şişli'deki evinde gizli gizli buluşmaların ardından bir yeni siyasal parti doğdu.
17 kasım 1924'te kurulan partinin adı, terakkiperver cumhuriyet fırkası'ydı. kurucuları şu isimlerden oluşuyordu: ali fuad (cebesoy), sabit (sağıroğlu), hüseyin rauf (orbay), adnan (adıvar), kazım (karabekir), refet (bele), ismail canbulad.
partinin genel başkanlığına kazım (karabekir) paşa getirildi.
ikinci başkan rauf orbay ve adnan adıvar beylerdi.
genel sekreteri ali fuad cebesoy paşa'ydı.
tcf'nin kurulmasının çeşitli nedenleri vardı. örneğin, mustafa kemal, itihat ve terakki döneminden beri karşı olduğu bir anlayışı yeni dönemde hayata geçirdi: ya siyaset ya ordu!
yani siyasetle uğraşmak isteyen paşalar üniformalarını çıkaracaklardı.
kazım karabekir, ali fuad cebesoy, hüseyin rauf orbay gibi isimler üniformalarını çıkarıp siyaset yapmaya karar verdiler.
fırkanın safında yer alan isimlerin başına, eski ittihatçılar, ordudan ayrılmak zorunda kalan küskünler, devrimlere mesafeli duranlar, cumhuriyet'i istemeyen hilafet yanlıları vardı.
tcf, bir cephe örgütü hüviyetindeydi, her çeşit görüşten muhalif vardı. hepsinin karşı olduğu isim mustafa kemal ve devrimleriydi.
ne yaptıklarını, ne de yapış tarzını onaylıyorlardı. onlara göre mustafa kemal diktatördü.
hadi saltanat neyse de, hilafetin kaldırılmasını bir türlü kabul edemiyorlardı. ve mustafa kemal karşıtlığı onları gericilerle işbirliğine kadar götürdü.
fırkada ağırlık ittihatçılardaydı. örneğin yapılan araseçimlerde izmir eski valisi rahmi bey ve halil menteşe bey tcf listesinden aday olmuşlar, ancak kazanamamışlarıd.
tcf'nin meclis'te otuza yakın üyesi vardı. bu isimlerin hepsi, yunanistan'la olan mübadele sırasında yapılan yolsuzlukları bahane ederek cumhuriyet halk fırkası'ndan ayrılmışlardı.
tbmm genel kurullarında tıpkı birinci meclisi'in tekrarı sahneler yaşanmaya başlandı. otuz muhalif milletvekili hükümeti hemen her gün topa tutuyordu. hedef, hükümet gibi görünse de aslında çankaya köşkü'ydü.

yazılanın aksine türkiye cumhuriyeti'nin ilk siyasi partisi "cumhuriyet halk fırkası"dır. kuruluş tarihi:9 eylül 1923'tür.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (Güncel Türkçesi: ilerici Cumhuriyet Partisi), Türkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk muhalefet partisidir. Mustafa Kemal Paşa'nın eski silah ve dava arkadaşları olan Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Adnan Adıvarın öncülüğünde 17 Kasım 1924te kurulmuş, 2 Mart 1925'ten itibaren baskılarla karşılaşmış ve 5 Haziran 1925te kapatılmıştır. Kurucu ve üyelerinin birçoğu 1926'da idam edilmiş veya yurt dışına sürgüne gitmiştir.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası,parti tüzüğünde cumhuriyet ilkesini,libaralizmi ve demokrasiyi benimsediğini belirtirken aynı zamanda dini inançlarada saygılı olduğunu açıklıyodur.Partinin bunu özellikle vurgulamasının amacı,halkın dini duygularına hitap ederek bu sayede tabanı genişletmek ve kısa zamanda ikdidarı ele geçirmektir.Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının siyasi amaçla dini inançları kullanması sonucunda,cumhuriyete ve inkilaplara karşı olanlar,kısa zamanda bu partinin içine toplanmışlardır.ingilizler zengin petrol yataklarına sahip olan Musul'un Türkiye'nin eline geçmemesi ve Musul'la Türkiye arasında devlet kurarak aradaki bağlantıyı koparma amacıyla Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'na ajanlarını sızdırdılar ve partiyi bölücülük yoluyla kulanmaya ve isyan düşüncesini yaymaya başlamışlardır.Bunula birlikte ingilizlerden silah ve para yardımı alan Elazığ ve Genç bölgesinde etkili olan Şeyh Sait "Din elden gidiyor..."tarzında propaganda yaparak Şeyh Sait isyanını başlatması ve isyanın giderek büyümesi önce iktidarın yitirilmesine daha sonra da 5 Haziran 1925'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatımasına neden olmuştur.
edit:ilk muhalefet partisidir
(bkz: başlığa gel)

yüce atatürk'e düşman olmakla falan alakası yoktur. muhalif düşünen insanların bir araya gelerek oluşturduğu siyasi yapılanmadır. muhalefetin olmadığı yerde demokrasi yoktur.

cumhuriyet halk fırkasından ayrılan milletvekilleri tarafından 1924 yılında ankara'da kurulmuştur. Partinin sistemi halkın hakimiyeti ve liberalizmdir. inanç ve dinsel düşüncelere saygılıdır. takrir-i sükun kanununun çıkmasına neden olmuştur. istiklal mahkemesi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası şubelerinin kapatılmasına karar vermiştir. Hükümet ise Takrir-i Sükun Kanununa dayanarak bütün memlekette irticayı tahrik etmesi nedeniyle 3 haziran 1925 te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasını kararlaştırmıştır.

ilk muhalefet partisi olma sıfatına sahiplerdir.

Başkanlığını Kazım Karabekir'in yaptığı Fırka'nın genel sekreteri ise Ali Fuat Paşa'ydı. Bazı eski ittihatçıları da bünyesinde toplayan yeni partinin programı Esaslar, iç Politika, Ekonomi, Maliye, Maarif Politikası ve Sosyal politika görüşlerini ortaya koyacak şekilde hazırlanmıştı. Programda ekonomi ve maliyeye ağırlık verildiği görülmektedir. Şu maddelerle;

Madde 1-Türkiye Devleti'nin halkın hakimiyetine dayanan bir cumhuriyet olduğu.
Madde 2- Fırkanın Hürriyetperverlik (Liberalizm) ve halkın hakimiyeti
(Demokrasi) esasına dayandığı.
Madde 3- Çıkarılacak kanunlarda halkın ihtiyacının, menfaatinin, eğiliminin,
çağın gereğinin ve adalet prensiplerinin göz önünde bulundurulacağı.
Madde 4- Fırkanın genel hürriyetlere şiddetle taraftar olduğu.
Madde 5- Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun milletten izinsiz tadil edilemeyeceği.
Madde 6- Fırkanın fikirlere ve dini inançlara saygılı olduğu.

yeni partiyi kuranlar halk egemenliğine ve Cumhuriyet yönetimine olan bağlılıklarını vurgularlar ve toplumu çağdaşlaştıracak değişikliklerin birdenbire değil, zamanla kendiliğinden gerçekleşeceğini iddia ederler. Cumhuriyet Halk Fırkası'na nazaran daha liberal ve demokrat görüşleri benimsediklerini, dolayısıyla dini inanç ve fikirlere saygılı olduklarını ifade ederler.

Ayrıca Cumhurbaşkanı'nın tarafsız olması gerektiğini savunan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) temsilcileri muhalefetsiz bir sistemin otoriterliğe kayacağı endişesini taşıdıkları için böyle bir harekete giriştiklerini belirtirler. En çok üzerinde durdukları sorunlardan biri cumhurbaşkanıyla ilişkileriydi.

Halkın nazarındaki itibarından dolayı M. Kemal Paşa'yı karşılarına almak istemeyen Terakkiperver Fırkası mensupları onun tarafsız olarak muhalefeti benimsemesi halinde başarılı olabileceklerine inanıyorlardı.

Kısa sürede teşkilatlanmaya başlayan parti, rejime ve inkılâplara karşı olan grupların sızdığı bir konuma gelir. iktidara karşı eleştirilerin artması üzerine ismet Paşa (inönü)'nın yerine daha ılımlı kişiliğiyle bilinen Fethi (Okyar) Bey Başbakanlığa getirildi.

Ancak kısa bir süre sonra doğuda meydana gelen (bkz: Şeyh Sait isyanı) gelişmelerin seyrini değiştirdi. isyan sonrasında, programındaki 'fırkamız itikad-ı diniyeye ve fıkriyeye hürmetkardır' maddesinden dolayı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, isyandan sorumlu tutularak 5 Haziran 1925'te kapatıldı.

cumhuriyetten sonra kurulmuş partiler arasında adında cumhuriyet kelimesi geçen ilk partidir. kısa süre faaliyet gösterebilmiş bir muhalefet partisidir. kurucuları arasında dönemin pekçok tanınmış ismi bulunmaktadır.

Takrir-i sükun kanunuyla 1925 te alaşağı edilen parti.

--spoiler--
Tunaya'ya göre 28, Tunçay'a göre 29 milletvekili TCF'ye katılmıştır. Partiye katılan milletvekillerinin listesini Tunçay verir:

Ali Fuat Cebesoy (Ankara), Osman Nuri Özpay, Necati Kurtuluş (Bursa), Feridun Fikri Düşünsel (Dersim), Cafer Tayyar Eğilmez (Edirne), ihsan Hamit Tiğrel (Ergani), Sabit Sağıroğlu (Erzincan), Halet Bey, Münir Hüsrev Göle, Rüştü Paşa (Erzurum), Halil Işık (Ertuğrul), Miralay Arif Bey (Eskişehir), Zeki Kadirbeyoğlu (Gümüşhane), Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Kâzım Karabekir, ismail Canbulat, Refet Bele (istanbul), Hoca Kâmil Efendi (Karahisar-ı Sahip), Hulusi Zarflı (Karesi), Halit Akmansü (Kastamonu), Ahmet Şükrü Bey (Kocaeli), Abidin Bey (Manisa), Besim Özbek (Mersin), Faik Günday (Ordu), Halis Turgut (Sivas), Bekir Sami Kunduh (Tokat), Ahmet Muhtar Cilli, Rahmi Eyüboğlu (Trabzon).

TCF'nin kuruluşunun hemen ardından 6-7 mebus daha Halk Partisi'nden istifa etmiş, ancak (eldeki belgelerden anlaşılabildiği kadar) Terakkiperver Fırka'ya girmeden bağımsız kalmıştır.

(kaynak : Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek Parti Yönetimi'nin Kurulması (1923-1931), Yurt Y. Ankara ) (sf.108-109).

--spoiler--

http://tr.wikipedia.org/w...huriyet_F%C4%B1rkas%C4%B1

Atatürk ün ilk demokrasi fiyaskosudur. Bu ülkede parti kapatmak neye çare oldu ki?

türkiyenin ilk muhalefet partisidir.

dakika bir gol bir'dir. maçın gidişatını görülmesiyle daha ilk yarının ilk dakikalarında maç süresiz tatil edilmiştir. akabinde kimi oyuncular maçtan atılmıştır. maçın yeniden başlaması bir yirmi seneyi aşmıştır.