aydınlanmacı despot

ülkesine aydınlanma fikrini ve onun ürünlerini getirmeye çalışan, kabul etmezlerse kafalarına vura vura getiren liderdir. Bol miktarda örneğine rastlamak mümkündüir. Bizdekini söylemeye gerek yok sanırım.

18. yüzyıl avrupasında yaygınlaşmaya başlamış bir tiplemedir.

batı'nın "aydınlanma"sını evrensel kabul edenleri türetmiştir. Yahu neden sen en güçlü zamanlarındayken onlar senin fikirlerini benimsemedi?

batı "medeniyet"inden başka medeniyet bilmeyen at gözlüklü bir nesli türetmiştir. Senin peygamberin bir islam medeniyeti kurarken batı mı vardı? Senin ataların 3 kıtaya adalet, barış, huzur götürürken batı mı ona yol gösterdi?

"batı olmasaydı bokumuzla oynardık" diyen ezikleri de bize göstermiştir.

en ünlüleri prusya, avusturya ve rusya'da görülmüş kişilerdir. toplumsal, yapısal, ekonomik değişimlerde aydınlanmayı esas alırlar. yönetimde ise tek başlılık olduğundan adına despotizm denir.

rusya'dan çıkanı, hepimizin tanıdığı ama baltacı mehmet paşa'nın daha bir yakından tanıdığı ikinci katerina'dır ki ecnebiler kendisine katerina the great/catherine the great derler. yani büyük katerina.

prusya'dan çıkanı ise yine ikinci olan ikinci friedrich ya da bizim de kullandığımız adıya büyük friedrich'tir.

avusturya'da ise ikinci joseph vardır ki kendisi diğer ikisinden çok daha fazla reform yapmaya uğraşmış ancak hiçbirinde muvaffak olamamıştır. hâl böyle olunca kendisine büyük denmemiştir. aydınlanmacı despotların küçük hüsamettini olarak kalmıştır.

osmanlı devleti'nin son dönemindeki aydınlanmacılar prusya ekolünden etkilenerek böyle olmuşlardır.

türk devrimi'nde de kamal atatürk'ün türkçülük ülküsünü hayata geçirme biçmi de değildir. yani bazı dangalakların iddia ettikleri gibi kendisi despot değildir. devrimleri ömrü vefa ettiğince yapmış ama bunu topluma kafasına vurarak değil eğitimle indirmiştir ve ilginçtir türkiye'deki güçler ayrılığı ilkesinin de temellerini o atmıştır.

not: despot ile zorba ya da diktatör farklı şeylerdir. güç tek elde toplandığında despot, bu gücü başkalarını ezmek ve kendi iktidarını güçlendirmek için kullanana zorba ve diktatör denir.