kalender çelebi

alevilerin yanı sıra, içinde alevi de sünni de bulunan, osmanlı'nın oyunlarından bizar olmuş sipahileri de ayaklandıran alevi dedesidir.

meselenin sipahileri ilgilendiren yönü şuydu: osmanlı'da enflasyon yaşandığı halde askerin gelirlerinde düzeltme yapmak noktasında her zaman bir isteksizlik olagelmiştir. nitekim günlük iki akçe olarak belirlenen ve kolay kolay düzeltilmeyen yeniçeri ulufeleri sonraki zamanlarda yeniçeri isyanlarına ve yeniçerilerin esnaflık yapmasına sebep olmuştur. bu düzenden sipahilere düşen pay ise gelirleri kendilerine tahsis edilen tımarların, görünenden yüksek geliri olması gerekçe gösterilerek daraltılmasıydı. bu işin iki nedeni vardı:

birincisi genişletilmek istenen has topraklarına (gelirleri padişaha, hareminin önde gelenlerine, vezirlere, paşalara, beylere verilen topraklar) yer açmaktı.

ikincisi ise şöyleydi: en düşük tımar yıllık 2000 akçe olarak hesaplanmıştı. her sipahi rütbesine göre geliri olan bir tımardan faydalanırdı. fakat enflasyon sebebiyle fiyatlar artınca tımarın gelirleri de artıyordu. diyelim ki bir sipahiye zamanında defter edilirken 2000 akçelik bir yer ayrılmış olsun. fakat enflasyon sebebiyle tımarın geliri 3000 akçeye çıksın. o zaman sipahiye "hakkın 2000 akçedir" denilerek toprakları daraltılıyordu. oysa sipahinin geliri enflasyon sebebiyle 3000 akçeye çıkmış bile olsa satın alacağı mallar da pahalılaştığı için reel geliri 2000 akçeydi. ancak merkezi hükümet bu gerçeği görmezden geliyordu.

bu gibi uygulamalar zamanla sipahiliğe rağbeti azalttı. paşalar artan has gelirleriyle kapılarında atlılarına sekban ve yayalarına sarıca denilen maaşlı askerler beslemeye başladı. söz konusu askerlerin gelirlerinin kaynağı paşalarının kesesi olduğu için, sonradan yaygınlaşan ve bir çoğuna paşaların önderlik ettiği celali isyanlarında, paşalar kendilerine bağlı olarak isyan edecek asker bulmakta zorlanmadılar. oysa eski düzende paşaların güvenebilecekleri sadece nispeten az sayıdaki ağalardan oluşan kapı halkıydı. onlara dayanarak isyan çıkarmaları çok zordu.