bugün
- arda güler8
- jose mourinho47
- nihavend longa20
- 1 haziran 2024 borussia dortmund real madrid maçı24
- siyasal islamcıların aslında kötü olmaması15
- fethullah gülen öldü mü sorunsalı13
- şu an ihtiyacım olan şey8
- true nickli yazar8
- bir erkeğe nasıl aşık oldunuz18
- icardi190511
- uzun entry giren erkek12
- en objektif siyasi parti9
- sokak kedilerine örgütlü saldırı başlayacağı gün16
- türkiye akp lidir akp'li kalacaktır13
- kadir mısıroğlu'na bir söz bırak14
- amında oyalanmak istiyorum12
- anın görüntüsü10
- kizil kara19
- kadir mısırlıoğlu seven mhp'li sorunsalı15
- 1 metre 55 santim balonu ağzına alan kız12
- eskorta 220 bin lira gönderen adam9
- barbara palvin'in aldatılması15
- bu gece intihar edeceğim8
- albay kemal16
- tecavüz ettiği kızlarını müge anlı da arayan baba18
- magicovento cesurluğu17
- aşkım kapışmak8
- erdoğan'ın mülteci sevdası19
- enes kanter'in cemaate 110 milyon dolar vermesi27
- beli açıp kot şort giymek10
- ahmet uğurlu16
- ismail kartal9
- sözlüğün en güzel kızından aldığım iltifat11
- ağızdan çiş kokusu gelmesi15
- sağlık bakanının suriyeli rakamları12
- fenerbahçe seneye sistemi yenebilecek mi13
- galatasaray'ın en son kırmızı kart gördüğü derbi10
- kılıçdaroğlu'nun kuracağı partiye isim önerileri10
- ateistlerin zeka seviyesi düşüktür15
- jose mourinho nun fenerbahçe ye transferi12
- dinci zekası8
- magicovento38
- cennette ergenliğe yeni giren eşleriniz olacak30
- ben 76 yaşındayım beni tahrik ediyorsun15
- avrupalılar niye mülteci istemiyor sorunsalı10
- sözlük kızları sözlük erkeklerine yazıyor mudur17
- pedofiller niye uyutulmuyor sorunsalı8
- bir erkeğin bir kadına çicek alması16
- almanyada hilafet gösterisi12
- 99 098 146 tl satılan saat12
---alıntı---
Şekil dinamiğine girmeden önce genel görelilik ile başlayalım. Genel görelilikte daha önceki Newton mekaniğindeki gibi uzay ve zaman ayrı şeyler değildir.
Genel görelilikte uzay ve zaman birleşip, dört boyutlu uzay-zaman yapısını oluşturur. Tabi ki bizler gözlemciler olarak belirli bir anda gördüğümüz uzaydan bahsedebiliriz. Bu durum genel göreliliğe göre uzay-zamanın uzaysal bir kesitidir. Farklı gözlemciler uzay-zamanı farklı uzaysal kesitlere bölünmüş olarak algılarlar. Eğer uzay-zaman bir ekmekse, her gözlemcinin kendisine göre uzaysal anlar görmesi bu ekmeğin farklı şekillerde dilimlenmesine benzer: dikine ya da eğik olarak. Bu dilimleme aslında zamanın her gözlemciye göre değiştiğini söyler bize.
Öte yandan şekil dinamiğinde ise temelde zaman yoktur. Fakat bu bizim zamanı deneyimleyemeyecek olmamız anlamına gelmez. Bu şuna benzer: nehir yoktur. Elbette ki temel parçacıklar düzeyine indiğimizde nehir diye bir varlığın kavramından bahsedemeyiz, sadece moleküller ve atomlar vardır. Şekil dinamiğinde zaman da bu şekildedir. Temelde yoktur, fakat evrendeki tüm maddenin deviniminden bir zaman algısı çıkar ve bu tektir. Bundan sonra eğer yeterince madde varsa, zaman yaklaşık olarak yerel olarak da tanımlanabilir. Mesela şekil dinamiğinde yine Dünya, Güneş’in etrafında aynı şekilde dolanır. Buradan günleri ve mevsimleri tanımlayabiliriz. Fakat şekil dinamiğinin temeline indiğimizde zamanın olmadığını görürüz.
Dolayısıyla, şekil dinamiğinde bir uzay-zaman yapısından bahsedemeyiz. Sadece art arda gelen anlardan bahsedebiliriz. Şimdi de ölçek simetrisi mevzusuna girelim. Daha önceki yazımızda ayar simetrilerinden bahsetmiştik. Genel göreliğinin ayar simetrisi yerel Lorentz dönüşümleridir, şekil dinamiğinin ise yerel ölçek (Weyl) dönüşümleri. Yani uzayın farklı noktalarında bulunan bir fil ile bir farenin boyutlarını karşılaştıramayız. Çünkü yerel olarak onları büyütüp küçültebiliriz. Bir fil ile farenin boyutlarını karşılaştırmanın tek yolu onları uzayda taşıyıp yan yana koymaktan geçer.
Ölçek simetrisine sahip bir uzayın matematikteki tanımı konformal uzaydır (conformal manifold). Dolayısıyla, teknik olarak, şekil dinamiğinde evren art arda gelen üç boyutlu konformal uzaylardan meydana gelir. işin ilginç yanı, şekil dinamiği ve genel görelilik birbirlerinden bu kadar farklı durmasına rağmen indirgenmiş konfigürasyon uzayları aynıdır. Yani temelde aynı fiziksel kuramlardır; sadece ayar simetrileri farklıdır.
-------------------
Kaynak: Mercati, F. (2014). A shape dynamics tutorial. arXiv:1409.0105. https://arxiv.org/abs/1409.0105
Şekil dinamiğine girmeden önce genel görelilik ile başlayalım. Genel görelilikte daha önceki Newton mekaniğindeki gibi uzay ve zaman ayrı şeyler değildir.
Genel görelilikte uzay ve zaman birleşip, dört boyutlu uzay-zaman yapısını oluşturur. Tabi ki bizler gözlemciler olarak belirli bir anda gördüğümüz uzaydan bahsedebiliriz. Bu durum genel göreliliğe göre uzay-zamanın uzaysal bir kesitidir. Farklı gözlemciler uzay-zamanı farklı uzaysal kesitlere bölünmüş olarak algılarlar. Eğer uzay-zaman bir ekmekse, her gözlemcinin kendisine göre uzaysal anlar görmesi bu ekmeğin farklı şekillerde dilimlenmesine benzer: dikine ya da eğik olarak. Bu dilimleme aslında zamanın her gözlemciye göre değiştiğini söyler bize.
Öte yandan şekil dinamiğinde ise temelde zaman yoktur. Fakat bu bizim zamanı deneyimleyemeyecek olmamız anlamına gelmez. Bu şuna benzer: nehir yoktur. Elbette ki temel parçacıklar düzeyine indiğimizde nehir diye bir varlığın kavramından bahsedemeyiz, sadece moleküller ve atomlar vardır. Şekil dinamiğinde zaman da bu şekildedir. Temelde yoktur, fakat evrendeki tüm maddenin deviniminden bir zaman algısı çıkar ve bu tektir. Bundan sonra eğer yeterince madde varsa, zaman yaklaşık olarak yerel olarak da tanımlanabilir. Mesela şekil dinamiğinde yine Dünya, Güneş’in etrafında aynı şekilde dolanır. Buradan günleri ve mevsimleri tanımlayabiliriz. Fakat şekil dinamiğinin temeline indiğimizde zamanın olmadığını görürüz.
Dolayısıyla, şekil dinamiğinde bir uzay-zaman yapısından bahsedemeyiz. Sadece art arda gelen anlardan bahsedebiliriz. Şimdi de ölçek simetrisi mevzusuna girelim. Daha önceki yazımızda ayar simetrilerinden bahsetmiştik. Genel göreliğinin ayar simetrisi yerel Lorentz dönüşümleridir, şekil dinamiğinin ise yerel ölçek (Weyl) dönüşümleri. Yani uzayın farklı noktalarında bulunan bir fil ile bir farenin boyutlarını karşılaştıramayız. Çünkü yerel olarak onları büyütüp küçültebiliriz. Bir fil ile farenin boyutlarını karşılaştırmanın tek yolu onları uzayda taşıyıp yan yana koymaktan geçer.
Ölçek simetrisine sahip bir uzayın matematikteki tanımı konformal uzaydır (conformal manifold). Dolayısıyla, teknik olarak, şekil dinamiğinde evren art arda gelen üç boyutlu konformal uzaylardan meydana gelir. işin ilginç yanı, şekil dinamiği ve genel görelilik birbirlerinden bu kadar farklı durmasına rağmen indirgenmiş konfigürasyon uzayları aynıdır. Yani temelde aynı fiziksel kuramlardır; sadece ayar simetrileri farklıdır.
-------------------
Kaynak: Mercati, F. (2014). A shape dynamics tutorial. arXiv:1409.0105. https://arxiv.org/abs/1409.0105
Gündemdeki Haberler
güncel Önemli Başlıklar