kapitülasyonlar

*fatih in genoa dükalığına verdiği imtiyazlarla başlayıp kanuni nin francois ya tanıdığı ticari haklarla pekişen ve osmanlı imparatorluğunu üç asır sonra buhar gücünden yararlanılması ve sanayi inkılabı ile beraber yarı sömürge haline getiren antlaşmalar bütünüdür.

baştan yalnızca ticari imtiyazlar tanınırken bir süre sonra adli kapitülasyon tanınmasıyla birlikte osmanlı imparatorluğu kendi topraklarında suç işleyen yabancıları yargılayamaz hale gelmiştir. hatta bir süre sonra kapitülasyon vermediği milletlerin uyruklarını da yargılayamaz hala gelmiştir, çünkü bu defa da imtiyazlı milletler diğer halkları himaye etmeye başlamışlardır.

son olarak yıkılmaya yakın bazı iktisadi kapitülasyonlar da tanınmıştır, lakin bunun asıl sebebi dış borçlar olmuştur. altı vergi nizamnamasi ve tütün rejisi gibi kuruluşlar tekel haline gelerek sömürü düzenine son çiviyi çakmışlarıdır.

gerçi bunlar yalan da olabilir, zira süper güçlere sahip abdülhamid han sultan muhtemelen bütün bunlara izin vermemiştir. zaten altı asır dünyaya hüküm süren bir imparatorluğun bir asır yarı sömürge olmasına imkan yoktur.

herkesin alman hayranılığıyla itham ettiği ittihat ve terakki hükümeti cihan harbine girilmesiyle beraber bir oldu bittiyle kapitülasyonları tamamıyle kaldırmıştır. elbette buna alman hükümeti bile itiraz etmiş, hatta said halim paşa tehdit edilmiştir, lakin arkasında durulmuştur. harbi umuminin bitişiyle vatan kahramanı sultan vahdettin kapitülasyonları yeniden tanımıştır.

sanılanın aksine lozan antlaşmasının da asıl önemli yanı bu kapitülasyonlardır. bazı gerizekalılar musul sende bozcaada bende diyedursun gazi ve ingiliz parlamentosunun üzerinde asıl durdukları kapitülasyonlar olmuştur. sonuçta lozan da gerçek zafer kazanılmış ve iki taraflı iptal sağlanmıştır.