kutadgu bilig

türk şair ve düşünür balasugun'lu yusuf has hacib'in güzel eseri.

Eserini Balasagun’da yazmaya başlayan Yusuf has hacip, 1068 yılında memleketinden ayrılarak Doğu Karahanlı Devleti’nin merkezi olan Kaşgar’a gitmiş ve eserini 18 ay sonra, 1069 yılında burada tamamlamıştır. Kitabını bitirince bunu, Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunmuş, Han da eseri çok beğendiği için Yusuf’u, takdiren “Hâs Hâcib (Ulug Hâcib)” tayin etmiştir.

Kutadgu Bilig’deki kahramanların temsil ettikleri değerler:

Kutadgu Bilig, dört ana karakter arasında geçen diyaloglardan oluşmaktadır. Eserdeki bu dört ana karakterin her birinin belirli bir sosyal rolü vardır ve her biri belirli bir değeri temsil eder:

Küntogdı hükümdardır ve hukuku/adaleti temsil eder;
Aytoldı vezirdir ve saadeti/devleti temsil eder;
Ögdülmiş de vezirdir ve aklı temsil eder;
Odgurmış ise akibeti/kanaati temsil eder.

Kaşgârlı Mahmut ve onun eseri Divânü Lügati’t-Türk ile çağdaştır, hatta hemen hemen aynı yıllarda yazılmış olması o dönem Türkçenin gördüğü itibar açısından da dikkate değerdir.

kutadgu bilig'den hoş beyit örnekleri:

Kılıç til tüzer, hem budun kazganur,
Kalem il tüzer hem hazine urur.
Kılıç hem yurdu düzenler hem de halkı kazanır, kalem yurdu düzeltir ve hazineyi korur.

Kişi könli tüpsüz teniz tek durur,
Bilig yinçü sanı tüpinde yatur.
insangönlü, deniz gibidir. bilgi, inci misali (o denizin) altındadır.

Tenizdin çıkarmasa yinçü kişi,
kerek yinçü bolsun kerek say taşı.
Kişi, (o) denizden inciyi çıkarmazsa, ister inci ister taş olsun hepsi bir.

Kişig til agırlar bulur kut kişi,
Kişig til uçuzlar barır er başı.
insanı, dil kıymetlendirir, insan da onunla mutlu olur, insanı dil değerden düşürür, insanın dili yüzünden başı da gider.

Mini emgetür til idi ök telim,
Başım kesmesüni keseyin tilim.
Bana dilim pek çok eziyet çektiriyor, Başımı kesmesinler de ben dilimi keseyim.

Bilip sözlese söz biligke samur,
Biligsiz sözü öz başını yiyür.
Söz: bilerek söylenirse, bilgi sayılır; Bilgisizin sözü kendi başını yer.

öküş sözde artuk asıg körmedim,
Yana sözlemişte asıg tulmadım.
Çok sözden hiç fazla fayda görmedim Ama söylemek de faydasız değildir.

Togoglı ölür kör kalır belgü söz,
Sözüng edgü sözle özüng ölgüsüz.
Bak doğan ölür, ondan eser olarak da söz kalır. Sözünü iyi söyle ölümsüz olursun.

Özing asgı bolma budun asgı bol,
Budun asgı içre özing asgı bol.
Kendi çıkarını kollama, halkın çıkarını gözet, Kendi çıkarını, milletin çıkarı içinde gör.

huzur içinde uyu büyük türk bilgesi yusuf has hacip...