lidyalılar

Orta Anadolu’ da Frigler, Doğu Anaolu’ da Urartular son dönemlerini yaşarken Batı Anadolu’ da Lydialılar ortaya çıkmıştır. Ülkenin başkenti Sardes’ tir. Altın çağları MÖ VII. yy’ a tekabül etmektedir. Menderes ve Gediz ırmakları arasındaki bölgede ve bunun kuzeyindeki alanda yerleşiklerdi. Bölgenin kadim halkları ve Trak kavimleriyle beraber yaşamışlardı. Üç ana gruba ayrılan Lydialılar; Meonyalılar, Sartlar, ve Turşalar olarak bilinmektedir.

Merkezi günümüz Manisa ili Salihli ilçesinde bulunan Lydialılar, Anadolu’ yu istila eden Kimmerler karşında birleşmişlerdir. Ayrı bir yönetici kadro oluşturmuşlardı. . Heredot’ a göre 500 yıl süren ilk dönemde 22 hükümdar tahta oturmuştur. Mermnad yönetimiyle Lydia Devleti, Ön Asya' nın sayılı devletlerinden biri durumuna geldi. Lydia’ nın parlamasını bölgede bulunan altın madenlerine bağlayanlar vardır. Takas usulünden değer ekonomisine geçilmiştir. Lydia tarihinin bazı dönemlerinde Kimmerlerin saldırısına uğradı ve Sardes kenti Kimmerlerle birlikte yine göçebe bir topluluk olan Trerler tarafından da yağmalandı.

Kral Giges’ ten sonra tahta oturan oğlu Ardis Kimmer tehdidi için Asurlardan yardım istemiştir. Ancak o yardıma ihtiyaç duymaz. Kimmerler Kilikya bölgesine hareket etmiştir. Daha sonra ekonomik olarak gelişme büyür. Sikke basımı bunda büyük bir paya sahiptir. Friglerin, Lydialılara katılmasıyla coğrafya Kızılırmak’ a varır. Ancak Anadolu coğrafyasına açılan Medler ile Lydialılar arasında kanlı savaşlar yaşandı. Kızılırmak’ ın sınır olması kararlaştırıldı. Kızılırmak Savaşı olarak bilinen savaştır. Önasya’ daki doğu-batı mücadelesinde artık doğulu bir otorite de bulunmaktaydı. Bu vakitten sonra doğulu kavimler de Anadolu coğrafyasında rol oynayan bir durumdadır.

Krezüs dönemi en refahlı dönem olarak nitelendirilir. Kızılırmak hattına kadar olan bütün Anadolu Lydia hakimiyetindedir. Medleri yıkarak Pers imparatorluğu’ nu kuran Kyros’ un ilk hedefi denize ulaşmaktı. Lydia ile çatışma kazınılmazdı. Nitekim iki kral Kızılırmak civarında 3 ay boyunca savaştı. Kışın geldiğini hesap ederek geri çekilmek isteyen Krezüs gelecek baharda taaruz yapmak istiyordu. Fakat geri çekilme bir son olacaktı. Kyros ve ordusu durmadan ilerleyerek Sardes’ e kadar ilerleyerek şehri kuşattı. Böylece Lydialılar tarih sahnesinden kalktı, Anadolu Pers hakimiyetine girdi.

Giyim, silah gibi Lydia kültürü genel olarak Hellen uygarlığının etkisindedir. Lüks ve şatafat ön plandadır. Dini olarak Frig etkisi görülür. Kyble kültü Lydia’ da da görülmekteydi. Kendilerine has alfabe ve dilleri bulunmaktadır. Anıtsal yapılar olarak tümülüsler tipik Lydia mimarisinin örnekleridir.

Kaynakça

DOĞANCI, Kamil, "Geç Hitit Devletleriyle Yeni Asur imparatorluğu Arasındaki Siyasi ilişkiler." Düzenleyen: B. Çınar, C. Şahin, S. Avşaroğlu, (PDF), https://www.academia.edu/ .

ÖZÇELiK, Nazmi, ilk Çağ Tarihi ve Uygarlığı, Ankara: Nobel Yayıncılık, 2011.

ŞAHiN, Hasan Ali, "Geç Hitit Devvletleri", OANNES - Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 1/2, Eylül 2019: 131-159.