gazali nin felsefesi

döneminin en iyi kelamcılarından olan gazali bilgi konusunda platon, Aristo, farabi ve ibni sina’nın “ felsefesini reddedenlerdendir. gazali, öncelikle, Meşşailik’ felsefesini yöntemsel şüpheyle birleştirerek kesin bilgiyi aramaktaydı. fakat kesin bilgiyi “ Aristoculuk”taki gibi bilimsel bilgide değil, asıl hakikat olan “Allah” sevgisinde ve inancında bulmuştur. meşşai felsefecilerin akıl ve inancı uzlaştırma gayretlerini eleştirmiş, akıl ya da inançtan birini feda etmeden, diğerinin kabul edilmeyeceğini illeri sürmüştür. bu düşünceyle filozofların “rasyonalizm”ini veya akılcılığını kabul etmez.

gazali, bilgi felsefesini kati bilginin elde edilmesi üzerine kurar;
- kesin bilgi var mıdır?
- şüphe edilmeyen bilgi var mıdır?
- gerçek bilgi var mıdır?

gazali şüpheyi yöntemle birleştirerek kesin bilgiye varmaya çalışır. ve “duyu bilgisi acaba kesin bilgi yani apacık önermeleri verir mi?” diye sorar. soruya müteakip; “ilkin duyular yoluyla elde edilen bilgilerin sağlam ve inandırıcı olmayacağı sonucuna varır. çünkü, duyu organlarının en kuvvetlisi olan göz bile yanılmaktadır. hareketsiz gibi görünen gölgenin gerçekten hareket ettiğini, uzakta bulunan yıldızın olduğundan küçük göründüğünü” anlıyor. *
gazali’nin önermesine göre, duyular kesin bilgi veremez; çünkü duyu bilgisinin akıl tarafından yanlış olduğu kanıtlanacak bir durumdur, veya güvenilir olmadığı anlaşılabilir. kendisine göre, duyu bilgisi kesin ve güvenilir bilgi olamaz.

gazali akıl bilgisini de sorgulama yoluyla ele alır,

- acaba akıl bilgisi kesin ve güvenilir bilgi midir?
- eğer akıl duyu bilgisini kesin ve güvenilir kılmıyorsa, acaba akıl bilgisinin kesin ve güvenilir olmasını sağlayan başka bir şey var mıdır?
- akıl bilgisinden de kuşku duyabilir miyiz?
- akıl bilgisi güvenirliliğini ve kesinliğini kendinden üstün başka bir varlıktan veya bilgiden alıyor mu?
- akıldan daha yüksek bir otorite var mıdır?
eğer akıl bilgisinden şüphe edebiliyorsak, gerçekten akıl bilgisi güvenilir ve kesin olmayabilir mi?
- uyku veya uyanıklık halinde akıl bilgisi kesin midir?
- uyanıkken akıl bilgisinin kesin olduğunu nasıl bilebiliriz?
- ölüm bir tür uykudan uyanmak mıdır?

gazali, bu tür şüphelerden akıl yoluyla kurtulamaz ve benzeri kuşkulardan çok fazla rahatsız olmaya başlar, akıl, şüpheleri sona erdirmediği gibi kesin bilgi’de veremez. gazali, bu sefer şüphelerden arınma yolunu arar, ve sonunda, Allah’ın insanın kalbine bağışladığı doğal bir ışık olduğunu kabul eder. (doğal ışık, veya nur, Allah’ın insanın kalbine doğurduğu ışık) bu ışıkla insan hakikat’ın bilgisine ulaşabilir. Descartes'de, gazalinin doğal ışık anlayışına yakın bir anlayış öne sürmüş'tür.

gazali bilgi konusunda beş farklı öneri sunar,
1- inanca değer verenler.
2- akla değer verenler.
3- aklı asıl kabul edip inancı ona uygun yapmaya çalışanlar.
4- inancı asıl kabul edip aklı ona uygun yapmaya çalışanlar.
5- hem akla hem de inanca birlikte değer verenler. (gazali s 92)

bu görüşleri tek tek ele alarak eleştiren gazali, onun için en doğru yol, akıla ve inanca kendi alanları içinde layık oldukları değeri verenlerin görüşüdür. devamında “şüphesiz aklı reddetmek inancı reddetmek değildir, çünkü dinin önermeleri akılla bilinir.” der. * *