aşina

Göktürklerin yonetici boyunun çin kaynaklarında geçen adıdır bildiğim kadarıyla. Göktürklerin önce doğu batı olarak ikiye ayrılması sonra hem doğu hem de batı göktürk kağanlığının çeşitli nedenlerle iyice zayıflamasından sonra bu aşina boyu çin'in egemenliğine girmiş çin'in içlerine göç ettirilmiş ve asimile etme gibi amaçlarla kağan soyundan ne gelenleri general vs yapılmıştır. Çin için koreye(sanırım) vs seferler düzenlemişlerdir.
Neyse durum böyle iken zamanla bağımsızlık düşüncesi iyice baskın hale gelmeye başlamış. Bilge kağan bu konuda halk benim kağanım devletim vardı şimdi başkaları için savaşıyoruz demeye başladılar gibi bir şey demiştir kültigin yazıtında. Daha sonra kağan soyundan gelen chie shih shuai(kürşat) ve askerleri geceleri sıradsn birisiymiş gibi gezme alışkanlığı olan imparatoru kaçırarak bağımsızlığı elde etme planı yaptılar. Kaçırma planı yaptıkları gün şiddetli yağmur yağmaya başladı ve bu nedenle imparator sarayından çıkmadı. Kürşat ile arkadaşları ise büyük olasılıkla planlarının açığa çıktığından kuşkulandı ve saraya saldırma kararı aldılar. ilk başta işler iyi gidip sarayın içlerine doğru girseler de destek kuvvetlerin gelmesinden sonra isler değişti. Onlar da geri çekilmeye başladılar. Ancak bu kez de geçmeleri gereken köprünün sel nedeniyle yıkılmış olması ve çin ordusunun onlara yetişmesi sonucu ne yazık ki hepsi öldürüldü. Yine de türklerin öç almak isteyeceğini düşünen çinliler aşina boyunun gitmesine izin verdi. Aşina boyu tekrar kuzeye şimdiki mogolistan taraflarına göç etti ancak orada başka bir türk boyunun güçlü olması gibi nedenlerle tekrar çine dönüp çin egemenliğine girdiler. Tonyukuk bu konuda türkler tabgaç'dan(çinden) ayrıldı han sahibi oldu; (ancak) kağanını bırakıp tabgaç'a(çin'e) yeniden bağımlı oldu.
tengri şöyle demiş olmalı: "(sana) kağan verdim kağanını bırakıp (yine) bağımlı oldun." (türk halkı yeniden) bağımlı olduğu için tengri "öl" demiş olmalı. türk halkı öldü, mahvoldu, yok oldu. türk sir halkının ülkesinde boy kalmadı.
Neyse son olarak bilge kağan ile kültiginin babası olan ilteriş kutluk kağan yeniden bağımsızlık savaşı verdi ve başarılı olarak ikinci göktürk kağanlığını kurmuş oldu. Bilge kağan bu konuda şunları demiştir.
yukarıda(ki) türk tanrısı, türk kutsal yer (ve) su (ruhları) şöyle yapmışlar şüphesiz: türk halkı yok olmasın diye, halk olsun diye babam ilteriş kağan'ı ve annem ilbilge katun'u tutup da göğün (daha) yukarısına kaldırdılar şüphesiz.

"babam kağan on yedi er ile başkaldırmış. (ilteriş) baş kaldırıyor diye haber alıp kenttekiler dağa çıkmış dağdakiler (kente) inmiş derlenip toplanıp yetmiş kişi olmuşlar. tanrı gúç vermiş olduğu için babam kağanın askerleri kurt gibi imiş. düşmanları ise koyun gibi imiş. doğuya ve batıya sefefer edip (adam) derlemiş toplamış (sonunda) hepsi yedi yüz kişi olmuşlar. yedi yüz kişi olup devlet(siz) (ve) kağansız kalmış cariye olmuş kul olmuş türk örf adetlerini (bırakmış) halkı atalarımın dedelerimin töresince (yeniden) yaratmış (ve) eğitmiş? töles ve tarduş halklarını o zaman düzenlemiş. yagbuyu (ve) şadı o zaman onlara vermiş"

Pek bir düzensiz ve sanırım anlaşılmaz oldu ancak her ne ise..