çan kay şek

Çan Kayşek (ingilizcedeki kullanımı: Chiang Kai-shek, Çince: Pinyin: Jiang Jièshí; Wade-Giles: Chiang Chieh-Shih, d. Ekim 31 1887 - ö. Nisan 5 1975), Çin Cumhuriyeti'nde asker ve siyasetçidir. Aslı adı Çan Çongçeng (Jiang Zhongzhèng); soy kütüğünde Jiang Zhoutài), çocukluk adı: Jiang Ruìyuán, okul adı: Jiang Zhìqing, Japonya'da kaldığı dönemde kullandığı Japonca soyadı: Nakamura'dır.

Çin'de Sun Yat-sen'in 1925 yılındaki ölümünden sonra Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi: ÇMP) başına geçen askerî ve siyasi bir liderdir. Kuzey Seferi'nde kumandan olarak Çin'i mahalli diktatörlere karşı birleştirerek 1928 yılında Çin Cumhuriyeti'nin lideri olmuştur. Çan, Çin-Japon Savaşı'nda Çin içerisindeki önemi zayıflamış uluslararası şöhreti ise artmıştır. Çin iç Savaşı'nda (1927-1949), Çan Çin komünistlerini kökünden yok etmek istese de bunda başarısız olup hükümetini Tayvan'a taşımak zorunda kalmıştır. Burada hayatını Çin Cumhuriyeti'nin Başkanı ve ÇMP'nin genel direktörü olarak sürdürmüştür.

Çocukluk yılları
Çan, Çin'de Xikou adlı bir kasabada doğdu, ama gerçek memleketi olan Heqiao adlı kasaba Çin için önemli bir yerdir.

Öğrenim
1905'de Ningbo 'daki Çiançin okulu (Jiànjin Xuétáng) ve 1906'da Şiançeng 'deki Lonçin okulu (lóngjin xuétáng)'da okuduktan sonra Tokyo'ya giderek Seika Gakko'ya girmeye çalıştıysa da kışın Çin'e geri dönmüştür. 1907'de Baoding'deki Kara Kuvvetleri Subay Okulu 'na girerek Japonya'da okuyacak öğrenci seçilmiş ve 1908'de Japonya Harp Okulunun hazırlık okulu olan Tokyo Shinbu Kakko 'ya kaydedilmiştir. Aynı yıl Chen Qimei vasıtasıyla Tongmenghui 'ne üye olmuştur. 1910'da karargâhı Takada 'da bulunan Japon imparatorluğu Kara Kuvvetleri 13. Tümen 19. Topçu Alayı 'na subay adayı olarak atanmıştır.

Güçlenmesi
Birinci Milliyetçi-Komünist birleşimi vesilesiyle (20 Ocak 1924) olmuştur.



Çan'ın liderliği
Sun Yat-sen'in 1925 yılında ölmesi ile ÇMP'de bir liderlik boşluğu oluştu. Bu boşluğu doldurmak için ÇMP'nin sağ kanadını temsil eden Çan ve Sun Yat-sen sağ kolu olan ve ÇMP'nin sol kanadını temsil eden Wang Jingwei mücadele etti. Çan, sivil hiyerarşi içerisinde Wang'a göre aşağıda olması ve Wang'ın Sun'u Milli Hükümet'in başkanı olarak seçtirme başarısına rağmen, akıllı politik manevralarında başarılı olmuştur. Çan 1925 yılında Milliyetçi Devrimci Ordu güçlerinin başına geçerek, Haziran 1926'daki Kuzey Seferi'ni yönetti. Bu sefer sayesinde Çin'in kuzeyindeki mahalli diktatörler temizlenerek bütün Çin ÇMP altında birleşti.

Kuzey Seferi
1 Temmuz 1926 - 29 Aralık 1928

Şanghay Darbesi
12 Nisan 1927


Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler, 1927 yılında Mao'nun yandaşlarını ve komünistleri öldürterek Çin iç Savaşı'nı başlattı. Mao Ze Dong önderliğindeki Komünistler ve Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler Japonya'nın Çin'i işgaline kadar geçen yaklaşık 10 yıllık sürede savaştılar.

Savaş zamanı liderliği
Şi'an olayı ve ikinci Milliyetçi-Komünist birleşimi
12 Aralık 1936

işgalden sonra komünistler ve milliyetçi kanat anlaştılar. iki grup da Japonlara karşı direniş kararı aldı ve başkomutan Çan Kay Şek oldu.

Çin iç Savaşı
Japonların geri çekilmesinden sonra iki grupta iktidar için görüşmelere başladılar. Fakat, sonuç alınamayınca iç Savaş 1946'da tekrar başladı. 3 yıl süren (1946-1949) sonunda Çan Kay Şek ve yandaşları savaşı kaybederek Tayvan'a kaçtılar. Çan Kay Şek sağlam kalan kendisine bağlı birkaçbin adamıyla 1949'da Tayvan'ı işgal etti ve burada kendi yönetimini ilan etti.

228 katliamı
28 Şubat 1947

Çin'i Kaybetmesi
Tayvan'daki Başkanlık Yılları
Çan hükümetini 1 Mart, 1950 yılında Tayvan, Taipei'ye taşıdı. Burada Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevine devam etti. Başkanlığını ilki 20 Mayıs 1954 olmak üzere 1960, 1966 ve 1972 yıllarında yapılan seçimlerde seçimi kazanarak sürdürdü. Soğuk Savaşın da devam etmesi nedeniyle Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevi Batı ülkelerince de tanındı ve uluslararası organizasyonlara bu başkanlık sıfatıyla katılması kabul edildi. Fakat, Birleşmiş Milletler Çin'in resmi hükümeti olarak Mao Cumhurbaşkanlığındaki Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı.

(türkçe wikipedia'nın kullandığı Kaynak : ingilizce Vikipedi'deki 26.09.2006 tarihli Chiang_Kai-shek maddesi )

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87an_Kay_%C5%9Eek