zaman genlesmesi

özel görelilik kuramında,bir saatin,bu saate göre hareket etmekte olan bir gözlemciye göre "yavaşlaması" olgusu.

içinde bulunulan anı, yavaşlayan zamanla birlikte daha yavaş ve daha nitelikli hissetmeye sebebidir ve yaşamdan alınan keyfi ikiye katlar. hayat içerisindeki slow motion'lardır bir nevi.

geçen yıllardan birinde bir yüzme şampiyonasında sol kulvardaki rakibimle başabaş gidiyoruz yazarcığım, bir kulaçla biraz öne geçiyorum, o bir kulaçla beni geçiyor, sıtkım sıyrıldı, son 50 metreye dönüyoruz, anasını satiyim, ciğerlerimdeki hava azaldı, son 2 metre... 6 kulaç sonrası nefes almak için kafamı sola bir çevirdim amanin benimki yavaşlamış, o üç saniye bana üç dakika gibi geldi, hele parmak ucumun varış noktasına değmesi... off ki ne off. zaman genleşmesi böyle bir şeydir işte.

(tam olarak böyle değil ama, anlatabildiğim kadarıyla)

eğer evrende referans noktalarından bağımsız bir hız limiti varsa,

herhangi bir referans noktasından baktığımızda o referans noktasına görece olarak bir hızla giden(gelen vs) bir referans noktası/alanı -bir cisim diyelim anlatması daha kolay olsun- zamanını evrende ulaşılabilecek bu maksimum hıza göre "ayarlayacaktır"**(zira ancak ve ancak böyle yaparsa böyle bir hız limitinin olduğu ortaya çıkar, zira hız limiti varsa, -aynen yukarda yazdıklarım geçerli-). aynı şekilde, eğer bu objenin konumunu referans noktası olarak alırsak, önceden referans noktası olarak aldığımız "pozisyon" da(hadi onu da obje olarak düşünelim, daha kolay olsun) bizim referans noktamıza göre bir hıza sahip olacaktır, ve aynı durum bu ikinci referans noktası/cisim için de geçerli olacaktır(simetrik olması şart değil, dünyanın etrafında dönen bi uyduyu düşünün; uydunun dünyaya görece -üçüncü ve dünya ve uydudan bağımsız bir referans noktasından bakarsak mesela- birim zaman(ımız)da aldığı yol dünyadaki herhangi bir noktanın uyduya göre birim zaman(ımız)da aldığı yoldan daha fazla olacaktır. iki saat şekille mekille anlatamam şimdi. anlayıverin. çemberin merkeze yakın bir noktası ve ondan görece daha uzak bir noktası hesabı, açısal hız yani )

evrenimizde, bir hız limiti mevcuttur (ışık hızı, c -ayrıca referans noktalarından bağımsızdır zira evrenin her "noktasında"* evrenin temel kanunları aynıdır), bu da zaman genleşmesinin gayet geçerli olduğunu göstermektedir.

uzaydaki kütlelerin uzay-zaman'ı bükmesi sonucu mekanın yoğunlaşıp zamanın yavaşlamasıyla yaşanan durum.*
bir başka literatürde bast ı zaman olarak yer alır. hatta tayy i mekan..

(bkz: bu arada)
(bkz: buradan devam etmektedir)

"kendi zamanını bu hız limitine göre ayarlamak" lafından kasıt, bahsi geçen referans noktası/alanında hız limitinde hareket eden bir "şeyin" referans noktasının(üfff çerçevesinin diyecem sakat bir çevirme olacak ama yapmak durumundayım) relatif hızından bağımsız olması gerekliliği (daha önceki yazdığım entry'de belirttiğim gibi) veya eğer bu hız limitinden daha düşük bir hızda hareket ediyorsa o zaman da, bu şeyin içinde bulunduğu referans çerçevesinin başka bir referans çerçevesine göre relatif hızının bu "şey"in kendi hızıyla toplamının evrendeki maksimum hızdan (hangi referans çerçevesine göre olursa olsun, daha önce belirttiğimiz gibi) daha düşük olma zorunluluğudur. -zira bu iki durumdan herhangi birinin aksi durumunda bir hız limitinden veya evrenin referans çerçevelerine bağımsız kurallarından bahsedebilmemiz mümkün değildir-