orhun yazıtlarında geçen niteleme sıfatları

kutsal anıtlarda; ortak isimlerle, partisiplerle ve iyelik isimleriyle, 3 şekilde belirtilen sıfatlardır.

1 - ortak isimlerle yapılan sıfat tamlamaları

süçig sab ( ın ) : tatlı söz
ırak bodun ( ug ) : uzak milleti
anyıg bilig : iyi, bilge kişi
bengü il : ebedi yurt
anyıg kişi : kötü kişi
yablag agı : kötü ipek
edgü agı : iyi ipek
yımşak agı : yumuşak ipek
az bodun : az millet
yok çıgany bodun : yok yoksul millet
bengü taş : ebedi taş
adınçıg bark : bambaşka türbe
adınçıg bediz : bambaşka resim, işleme
kök tengri : mavi gök
yagız yir : kara toprak
alp kagan : kahraman kağan
yablak kagan : kötü kagan
beglik uri ogul : beyliğe layık temiz oğul
isilik kız ogul : hanımlığa layık kız evlat
kara kamag bodun : avam, halk
kaganlık bodun : kağanlı millet
ilig bodun : vatanı toprağı olan millet
yaşıl ögüz : yeşil ırmak
ıduk ötüken yış : kutsal ötüken ormanı
neng yılsıg bodun : varlıklı zengin millet
yabız yablag bodun : hali perişan millet
ulug sü : büyük ordu
yalıng bodun : çıplak millet, fakir millet
çıgany bodun : fakir millet
ıgar illig : değerli il( li )
ıgar kaganlık : değerli kağan ( lı )
boz at : boz at
kedimlig / torug at : kuşanmış doru at
süngüg batımı kar : süngü batımı olan kar
ad adgır : ak aygır
yablak kişi : kötü kişi
ak at : ak at, beyaz at
alp er : kahraman kişi, yiğit
kara köl : kara gül ( özel ad )
ıgar oglan : değerli evlat
türk bilge kagan : türk olan bilge kağan
ıduk yir sub : kutsal yer, su
altun yiş : altın orman
ebgü sab ( ı ) ötüg ( ü ) : iyi söz ( ü ), rica ( sı )
kiçig adlıg : küçük ünvan ( lı )
tünli künli / yiti ödüş ( ke ) : gece ve gündüz yedi vakit
tabgaç atlıg sü : çin süvari ordusu, atlı ordusu
ulug oglum : büyük oğlum
edgü / özlüg at : iyi cins at
agar taş : ağır taş
yogun ı ( g ) : sık ağaçlar ( ı ), ormanlar ( ı )
semiz buka : besli, temiz boğa
toruk buka : zayıf boğa
bile tonyokuk : bilge tonyukuk
temir kapıg : demir kapı ( özel ad )
sarıg altın : sarı altın
ürüng kümüş : sarı altın
egri tebi : eğri deve
türk bögü kagan : türk olan bögü kağan
kızıl kan ( ım ) : kırmızı kan ( ım )
kara ten ( im ) : kara, kızarmış ten ( im )
uzun yelme : uzun keşif yolu
yaraglıg yagı : silahlı düşman

2 - partisiplerle yapılan sıfat tamlamaları

tengride bolmış türk bilge kagan : tanrıdan olmuş türk bilge kağan
il tutsık yir : il tutacak yer, vatan edinilecek yer
bilig bilmez kişi : bilgi bilmez kişi cahil
igidmiş kagan ( ıngın ) : beslemiş olan kağan ( ının )
bödge körügme begler : bu zamana itaat eden beyler
bu bitig bitigme atısı yollıg tigin : bu yazıyı yazan yeğeni yollug tigin
illedük il : il yapılan vatan
kaganladuk kagan : kağan yaptığı kağan ( ını )
ilsiremiş / kagansıramış bodun : ilsizleşmiş / kağansızlaşmış millet
kündegmiş kuladmış bodun : cariye olmuş, kul olmuş millet
eçümüz apamış tutmış yir sub : ecdadımın tutmuş olduğu yer su
ança kazganmış / itmiş ilimiz törümüz : öyle kazanılmış ilimiz, töremiz, devletimiz
igidmiş bilgi kagan : beslemiş olan bilge kağan
barduk yir : vardığın yer
kangım kaganıg ögüm katunug kötürmiş tengri : babam kağan ile annem hatunu yükseltmiş olan tanrı
il birigme tengri : vatan bağışlayan tanrı
kangımız eçimiz kazganmış bodun : babamızın dedemizin kazandığı millet
yir sayu barmış bodun : muhtelif yerlere dağılmış olan millet
ölteçi bodun : ölecek hale gelmiş millet
körür köz ( üm ) : gören gözüm
bilir bilig ( im ) : bilir aklım
bark itgüçi / bediz yaratıgma / bitig taş itgüçi / tabgaç kagan çıkanı çang seng ün kelti : türbe ustası / bezekçi / nakışçı / yazıt taşı yazanı çin hakanının yeğeni çang geldi
tört bin yılkısın ayıgma taygut : dört bin atını idare eden taygut
tengri gibi tengri yaratmış türk bilge kagan : tanrı gibi tanrı yaratmış türk bilge kağan
ölteçiçe sakınıgma türk begler : ölecek gibi düşünen türk beyleri
sebinip tongtamış köz ( i ) : sevinip yere dikilmiş gözü
türk törüsin ıçgınmış bodun : türk töresini terk etmiş millet
ermiş barmış / edgü il : hür ve müstakil iyi il
bungsuz / erür barur erkli yagı : bağımsız hareket eden düşman
oza yanya keligme sü ( sin ) : ( saflarımızı ) yarıp dağıtarak gelen ordu ( sunu )
ödsig / ötülüg / küç igidmiş / alp kagan : seçkin, muhteşem, güç beslemiş, kahraman kağan
yiti yüz kişig uduzugma ulugı : yediyüz kişiyi sevk eden büyüğü
tınsı oglı aytıgma / bengilig ek tag ( ıg ) : tinsioğlu denilen mukaddes ek dağı
tinsioglı tinsi oglı aytıgma tag : tinsioğlu tinsi oğlu denilen dağ
yanıgma yagı : geri dönen düşman

3 - iyelik isimlerle yapılan sıfat tamlamaları

kangım iltiriş kagan : babam ilteriş kağan
ögüm ilbilge katun : annem ilbilge hatun
kangım kagan : babam olan kağan
eçim kagan : amcam olan kağan
ögüm katun : annem olan kadın
inim kül tigin : küçük kardeşim kül tigin

"iyi ki köktürkçe'yi bırakmışım" dedirten başlık. baskılar yüzden pişman olmaya başlamıştım-ki eyvallah bro.