atatürk ile inönü neden küstü

Atatürk ile inönü arasında meydana gelen olaylar sebebiyle gerçekleşen durumdur.

Ancak kimse bu konuyu merak etmez. Ayrıntısını düşünmez, bilmez. Üstünkörü geçiştirilen bir konudur genelde.

Buyurunuz atatürk ve inönü arasında meydana gelen küslüğün sebeplerine...

Atatürk ile inönü Kavgası

Birlikte çalıştıkları dönemde Atatürk inönü arasında meydana gelen anlaşmazlıklar ve kırgınlıklar ile Atatürk’ün ölümü üzerine on iki yıl süren milli şeflik döneminde inönü’nün Atatürkçülük aleyhine yaptığı uygulamalar anlatılmakta, bu çelişkiler ortaya konulurken Atatürk’ün son başbakanı Celal Bayar ile yapılan karşılaştırmalar yer almaktadır.

1932 senesi ortalarında işlerin iyi gitmediğini gören Atatürk Hükümetin icraatlarını denetlemeye başlamıştı. Eylül ayının ilk haftasında Yalova’da dinlenirken, çalışmalarından memnun olmadığı iktisat Bakanı Mustafa Şeref Bey’i raporlu olduğu halde çağırtır. Bu zat Başbakan inönü’nün başarılı gördüğü bakanlardan birisi olarak tanınıyordu. Akşam yemekte Atatürk neşeli tavırları ile dikkat çeker, ancak yemeğin sonlarına doğru sözü döndürüp dolaştırıp ahlak ve karakterine güvenilmeyenlere getirir ve Mustafa Şeref Bey’e hitaben Sanayi Umum Müdürünü nasıl tanıdığını sorar. Dürüst ve çalışkan olduğu cevabı karşısında son derece hiddetlenir. Onu hiç konuşturmadan epeyce azarlar. Ertesi gün Başvekil ismet Paşa’nın gönlünü almak için yemeğe davet eder. Yemek saati geçtiği halde ismet Paşa hayli geç kalır. Herkes yemeğe geçer, bir müddet sonra ismet Paşa gelerek sağa sola bakmadan yerine geçer oturur. Atatürk’ün neşeli haline rağmen ismet Paşa garsonlara akşam gazetesi getirterek çarşaf gibi açıp okumaya başlar. O günlerde ingiliz gazetelerinde yazan Atatürk’e Dizbağı Nişanı verileceği haberleri üzerine konuşulmak istenir, ismet Paşa yine ilgisiz kalır. Yemeğin sonunda herkes ayrılırken Atatürk ismet Paşa’dan biraz daha kalmasını ister, yan odaya geçerler ve Atatürk ismet Paşa’dan yemekteki tavır ve hareketlerinin hesabını sorar. Odadan çıkarken ismet Paşa’nın çok yorulduğunu ve dinlenmesi gerektiğini, sabahleyin başvekilliğe kimin vekâlet edeceğini söyleyeceğini ifade ederek istirahata çekilir. Gecenin ilerleyen saatlerinde ismet Paşa tekrar köşke gelir ve Salih Bozok’a Gazi’yi ne kadar çok sevdiğini, varlığını O’na borçlu olduğunu, görevden alınmamasını, bunun rakiplerin işine yarayacağını, birkaç gün müsaade edilirse yorgunluk gerekçesiyle kendisinin ayrılacağını Gazi’ye iletmesini rica eder, Salih Bozok Gazi’yi uyandırır ve iletir. Söylediklerini ertesi gün akşam yemeğinde toplum önünde münasip bir dille tekrarlarsa sorun kalmayacağına dair Gazi’nin cevabı ismet Paşa’ya iletilir ve sorun biter.

Başvekil ismet Bey kişisel görüşleri nedeniyle hayranlık duyduğu için askeri alan yanında ekonomide de Sovyet Rusya modeli olan devlet tekeli olarak da değerlendirilen modeli uygulamaya geçirebilmek için Rusya’dan heyetler getirterek raporlar hazırlatmış, ancak uygulaması mümkün olmamıştır. Bu doğrultuda hazırlatılan ekonomik plan onay için Atatürk’e sunulduğunda ismet Paşa’ya gösterilmesini ister. Genel Sekreter Hasan Rıza Soyak ismet Paşa’nın gördüğünü söylemesine rağmen onaylamayarak yine de ismet Paşa’ya okutmalarını ister. iktisat Vekili Celal Bey’in karma ekonomiyi benimsemesi nedeniyle aralarında birkaç küçük anlaşmazlık yaşanmışsa da ülkeyi etkileyecek bir kriz çıkmamıştır.

Atatürk, iflas eden Sovyet Rusya modeli yerine iktisat işi ile uğraşmış birisi tarafından uygulanacak karma ekonomi modelinin uygulanmasını ister ve tüm tarım, ekonomi ve bankacılık işlemlerini yürütmek üzere iktisat Vekili Celal Bayar’ı görevlendirir, bu konulardaki kendi yetkilerini de bakana devreder. Bunun üzerine Celal Bayar tarafından o sıralarda istanbul’da bulunan Atatürk’e hitaben bir telgraf çeker. Bu göreve başlaması nedeniyle çekilen bir telgraftır. Aynı gün Atatürk tarafından cevabi telgraf çekilir. Telgrafta başarıları ve kendisi gibi başarılı bir şahsı iktisat Vekilliğine seçen Başvekil ismet inönü’ye iltifatlar yazılıdır. Cevabi telgraf o günkü Ulus gazetesinde manşetten yayınlanır. Atatürk sonbaharda istanbul’dan Ankara’ya döndüğünde mutat görüşme için köşke gelen inönü sözü bu konuya getirerek sanki bir başvekile yazılmış gibi iltifatlarla dolu olduğunu söyler. Buruk bir ifade ile şayet istenirse başvekilliği Celal Bey’e devredebileceğini de söyler. Bu söz üzerine kahkaha atan Atatürk şimdi sırasının olmadığını, ileride onun da sırasının geleceğini söyler.

Niyon konferansına katılmak üzere Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras görevlendirilmiştir. Görüşmelerin ilerleyen aşamalarında konferans metninde bir madde Atatürk’ün dikkatini çeker. O sıralarda Akdeniz’de kontrolsüz dolaşan denizaltıları avlamak için işbirliği önerilmektedir. Hükümetin bu maddenin farkına varıp varmadığı yoklanır, varmamışlardır. Uyarma üzerine uyanan inönü metnin imzalanmamasını isteyen bir telgraf çeker, ancak Atatürk tam tersini düşünmektedir. Her ne kadar ellerinde bu mücadeleye katılacak gemi ve denizaltı olmasa da diğer devletler tarafından eşit statüde kabul edilmek anlamına gelen bu madde nedeniyle imzadan imtina etmeye gerek olmadığı görüşüyle imzalanmasını isteyen bir telgraf çeker. Arada kalan Tevfik Rüştü Aras Atatürk’e durumu bildiren bir telgraf çeker. Atatürk’ün iknası nedeniyle inönü’den imzalanması konusunda bir telgraf gelir ve sorun çözülür. Ancak Tevfik Rüştü Aras bu sorun nedeniyle ileride inönü tarafından kabine dışı bırakılacaktır.

Atatürk ile inönü arasındaki anlaşmazlıkların sebebi Niyon Konferansı ve Hatay meselesi gibi gösterilmek istense de, diğer etkenleri de değerlendirmek gerekir. Bunlardan birisi de inönü’nün Kudüs’lü eniştesinin ticareti iyi bilmesi nedeniyle inönü iktidarının nimetlerine doymaması, Bomonti birasının imtiyazını uzatma çalışmaları, çiftlikte bulunan bira fabrikasının genişletilmemesi ve çiftlikteki ağaçların bakımsızlığı nedenleriyle Atatürk Çankaya’da bir sofra düzenler. Toplantıda inönü ve Tarım Bakanı da vardır. Tarım Bakanı ile konuşma devam ederken inönü araya girerek haddini aşan sözler sarf eder. Hatta memleketin sarhoş sofralarından mı idare edileceğini de söyler. Bunun üzerine Atatürk inönü’ye hitaben; “Seni bu mevkilere getirenin de bir sarhoş olduğunu unutuyorsun” diyerek sofrayı dağıtır.
Ertesi gün istanbul’a gitmek üzere trene binen Atatürk inönü’ye sağlık raporu almasını, mesai arkadaşlıklarının bittiğini söyler. Kısa bir süre sonra Celal Bayar başbakan olarak atanır. Görevden ayrılan inönü, Özel Kalem Müdürlüğü ve koruma ekipleri yanında bırakıldığı halde her türlü alışverişini sırada beklemek pahasına kendisi görmeye başlamış ve mağdur başbakan rolü oynamaya başlamıştır. Hatta hipodromda halkın O’nu omuzlarına alarak tezahüratta bulunmalarına Atatürk çok sinirlenmiş, Bilecik Milletvekili Salih Bozok’a ertesi gün mecliste soru önergesi vererek inönü’nün niyetini öğrenmesini istemiştir. Ertesi gün CHP grup toplantısında Salih Bozok söz alarak inönü’ye bunları sorar, inönü bir saate yakın izahatta bulunur. ATATÜRK ile aralarında geçen tartışmaya hiç değinmeden görevden kendisinin ayrılmak istediğini vurgular.

Başbakan olarak görevlendirilen Celal BAYAR inönü’nün uygulamaya çalıştığı sistemi değiştirerek demokrasi sinyalleri vermeye başlamıştır.

1938 yılı baharı başlarken Atatürk’ün sağlığındaki sıkıntılar iyice kendini belli etmeye başlamıştır. Biraz gezmek niyetiyle yanındakilerle birlikte çıkarak önce çiftliğe, sonra baraja giderler, akşam serinliği çökmeye başlayınca da Anadolu Kulübüne gitmeye karar verirler. Kulübün önüne vardıklarında kapıda inönü ile karşılaşırlar. Atatürk uzun süredir görüşmediği inönü’yü iltifat ile briç oynamaya davet eder. Asansör küçük olduğu için Atatürk ve inönü asansöre binerler, diğerleri merdivenden çıkarlar. Yukarıda asansörden inen her ikisinin de yüzleri asıktır. Atatürk hiddetle yemek masasının hazırlanmasını, rakı içeceklerini söyler. Herkes şaşırmıştır. Orada bulunmayanların da çağrılması istenir. Konuklar gelmeden masaya oturmayan Atatürk yanındakilerle birlikte masaya oturur. Bir müddet sonra herkes gelince Atatürk kızgın bir sesle inönü’ye asansörde söylediklerini tekrar etmesini söyler. Uzun tartışmalardan sonra konunun aslı anlaşılır; inönü asansörde kendi başvekilliği döneminde işleri iyi yürüttüğü için Atatürk’ün keyif yaptığını, Celal Bayar’ın döneminde ise çok çalıştığını ima eden sözler sarf etmiştir. Azarlama faslı biter, ortam yumuşar ve sohbetler başlar. Ancak bu görüşme Atatürk ile inönü’nün son görüşmesidir.

1938 yılının Gençlik ve Spor Bayramı törenlerinden sonra yoğun çalışma temposu ve Akdeniz gezisine katılan Atatürk’ün rahatsızlığı daha da artar. Doktorlar içkisiz ve sigarasız bir istirahatın şart olduğuna kendisini ikna ederler. Bir müddet sonra da yabancı doktor getirilmesine razı olur. Kısa bir süre dinlenince durumunda bir hayli düzelme olur. Buna güvenerek kalkıp çalışmaya başlar. Hatta kilo almaya da başlar. Ancak bu kiloların sebebinin karaciğerde su toplanması olduğu anlaşılır.

Atatürk’ün istanbul’da birinci komadan çıkıp ikinci komaya girmek üzere olduğu son günlerde Kazım Özalp Paşa inönü’ye Atatürk’e geçmiş olsun demek ve helalleşmek üzere istanbul’a gitmesini tavsiye eder. Tren biletini de aldıran inönü tereddütle konuyu bir de Refik Saydam’a sormak ister. Refik Saydam kendisinden beklenmeyen bir tepki göstererek bunun bir komplo olduğunu, O’nu öldüreceklerini, kedisinin buna razı olmadığını haykırır. Bunun üzerine zaten gönülsüz olan inönü ziyareti iptal eder. Ölüm yolculuğunun yaklaştığını birkaç ay önce hisseden Atatürk noter çağırtır ve vasiyetini hazırlatır. inönü’nün iki oğluna da tahsil aylığı bağlanması inönü’yü çok kuşkulandırır. Bu kuşkular içini kemirirken, bir de Atatürk’ün yakın çevresinde kendisi aleyhine tertibat olduğu haberi de gelince iyice gerilir. Buna rağmen Atatürk henüz ölmemişken taraftar kazanma ve kendisini Cumhurbaşkanlığına taşıyacak irtibat çalışmalarına hız verilir. Geleceklerini garanti altına almak isteyen menfaatçi kişiler zaman kaybetmeden inönü’nün etrafında toplanmaya başlarlar. Celal Bayar ise bir taraftan hükümet işleriyle meşgul olurken, diğer taraftan da istanbul’da bulunan Atatürk’ün sağlığı ile yakından ilgileniyordu. Atatürk, her yıl olduğu gibi 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nda Meclis kürsüsünden okuyacağı nutkun ana esaslarını hazırlamasını ister. Uzun süren çalışmalar sonucu nutuk hazırlanır, ancak bu kez de sağlığı Ankara’ya gitmek için uygun değildir. Nutkun Başbakan tarafından okunması kararlaştırılır.

Bu sıralarda inönü’nün kulis faaliyetleri son hızla sürmektedir. Bayar taraftarı görünüp, aynı zamanda inönü için çalışarak ikiyüzlü bir siyaset izleyen birçok kişi vardır. içlerinden bazıları Celal Bayar’a gelerek nabız yoklamak istemektedirler. Ancak Bayar’ın bu buhranlı günlerde, üstelik Atatürk henüz sağ iken yürütülen bu çalışmaların karşısında olması, hatta “evvela asarım, sonra muhakeme ederim.” sözleri dahi yürütülen kulis faaliyetlerini önleyemez. Atatürk 9 Kasım günü yakınında bulunanları çağırarak ellerini öptürür ve veda eder. Aynı günün akşamı Ata’nın sağlık durumunun tamamen kötüleştiği haberi gelince Ankara’da Bakanlar Kurulu, Mareşal ve inönü toplantıya çağrılır. Toplantı bitiminde Celal Bayar istanbul’a yola çıkar. 10 Kasım günü Atatürk vefat eder etmez ölüm tutanağını alarak Ankara’nın yolunu tutar. Salih Bozok ve birkaç görevli dışında Dolmabahçe sarayı tamamen boşalır. Salih Bozok intihar girişiminde bulunur. Herkes bundan sonrasının hesapları ve pazarlıkları için bir tarafa dağılır. Durum telefonla başbakanlığa bildirilerek cenaze hazırlıklarının başlaması sağlanır.

Meclis acilen toplantıya çağrılır. Malatya Milletvekili ismet inönü oybirliği ile Cumhurbaşkanı seçilir.

Bundan sonrasında cenazenin Ankara Etnoğrafya Müzesine taşınması, Başbakan Celal Bayar’ın görevden ayrılması ve yeni ekonomik düzen sıkıntılarının yaşandığı, Atatürk’ün en güvendiği iki bakanın hemen görevden alınması ve 12 yıllık inönü devri başlar. Bu devir kendi adına para basan, hiç ihtiyacımız yokken daha önce manda yönetimini savunduğu ülkelerden borç para alan, daha da önemlisi 1946 yılında tekrar seçilmesiyle 12 yıl boyunca Rasat Tepe’de yaptırılması gereken Anıtkabir’i inşaat halinde bekleten ve ilgilenmeyen inönü devridir. 1950 yılında görev süresinin dolması üzerine yerine Celal Bayar seçilir. Cumhurbaşkanı Bayar Çankaya Köşkü’nün bahçesinden inönü zamanında kaldırılan Atatürk büstünü tekrar yerine diktirerek kaidenin üzerine “Atatürk seni sevmek milli ibadettir” sözünü yazdırmıştır. Yine Bayar bir daha Atatürk aleyhine değişiklik yapılmasın diye 1951 yılında 5816 sayılı Atatürk’ü Koruma Kanununu çıkartmıştır. Diğer önemli hizmeti ise 1950–1953 yıllarında Anıtkabir inşaatı bitirilerek Atatürk’ü ebedi istirahat yerine defnettirmiştir.

Not:Alıntıdır.

Kemalist olmama rağmen diyebilirim ki yazılanlara göre ınönü çevresinin yolsuzluğu yüzünden araları bozulmuştur.

-Mustafa artık anlasamiyoruz farkettinmi!
*farkettim ismet ne yapalım.
-Bi süre ilişkimize ara verelim.
*tamam ismet.küs benimle.
-KÜSTÜM.