mustafa kemal devrinde hiç meşhur muhalif olmaması

m. kemal paşa bu ülkedeki gelmiş geçmiş siyasetçiler içindeki en zeki olanıdır. bu biraz da içinde yetiştiği i.t. cemiyetinden edindiği deneyimlerdendir kanımca. çünkü o ara çok sıkı siyasi mücadele vardı ve normal şartlarda uzun yıllarda edinilecek tecrübe kısa sürede kazanılıyordu.

1919'dan ölümüne kadar siyasi yaşamı incelenirse görülür ki, etrafında hiçbir zaman kendisine rakip olabilecek kapasitede kişileri barındırmamış, hep 2. sınıf veya siyasi yönden rakip olamayacak kişilerle çalışmıştır. misalen, ismet paşa hiç iddiası olmayan tam memur bir adamdır, çok iyi bir subay olan f.çakmak ise milli mücadeleye taa sonuç belli olduğunda katılmış olduğu için siyasi hiçbir şansı olmayan birisidir.
o zamanki seçim sisteminde de adayları kendisi belirlediği için, hep dediklerine tamamen uyacak ve hiç çıkıntılık yapmayacak tipleri seçtirip politikaya sokmuştur.
ayrıca, eski rejimden kalan i.t. mensubu rakiplerini de bir punduna getirip ya mahkeme yoluyla suçlayıp astırmış, ya el altından öldürtmüş, bir kısmını da 150'likler listesine sokturup ülke dışına sürgüne göndermiştir.

peki, doğru muydu yaptıkları, yanlış mıydı?
bir kemalistin bu soruya cevabı, "az bile yapmış, köklerini kurutamamış ki 20-30 sene sonra tekrar türediler" olur.
antikemalistin cevabı ise, " zaten kemal deccaldır, hristiyan aleminin ve ingilizlerin maşasıdır, görevi türk ve müslüman kültürünün batıca asimile edilmesidir" olur.

kanımca doğru cevap, o günkü şartlar içinde kendinizi m. kemal paşanın yerine koyup, onun bilgi birikimini, kültürel yapısını-kapasitesini ve dünya görüşünü de gözönüne alarak değerlendirmek olurdu.

sonsöz: tarihte herşey, başka biçimde olamadığı için öyle olmuştur.
buna bugün yaşanmakta olanlar da dahildir.