toplumsal davranış türleri

Weber toplumsal davranış türlerini dörde ayırır. Bunlar:

* Amaçla ilişkili rasyonel davranış (zweckrational): Kişinin dış dünyada nesnelerin ve insanların davranışları ile beklentilerde bulunması ve bu beklentilerini akılcı şekilde ölçüp biçerek, kendi belirlediği amaca ulaşabilmek için birer “araç” olarak kullanması veya amaca ulaşması için “koşulları” değerlendirmesidir. Aron, Weber’in bu davranış tipini açıklarken, köprü inşa eden mühendisin, para kazanmaya çalışan spekülatörün, zafer elde etmek isteyen generalin davranışını örnek veriyor. Burada aktör, amacını açıkça tasarlamış ve buna ulaşmak için araçları düzenlemiştir.

* Değerle ilişkili rasyonel davranış (wertrational): Kişinin bir davranışı, sırf ahlaki, estetik ya da dinî bakımdan taşıdığına inandığı değerlerden dolayı sergilemesi ve bunu yaparken de davranışın doğuracağı sonuçları dikkate almasıdır. Değer bilinciyle yapılan davranış, hep inanılan “ilkeler”e ya da kişinin kendisinden beklenildiğine inandığı “talepler”e uygun şekilde davranmasıdır. Gemisiyle birlikte batan kaptanın davranışını buna örnek gösterebiliriz.

* Duygusal davranış (affektuel): Anlık duygusal tutum ve heyecanlarla yapılan davranıştır. Duygusal davranış, alışılmamış yani günlük olmayan bir tahrike karşı, kendi kontrolünü
kaybederek yapılmış tepki hâlinde kendini gösterebilir. Örneğin ağlayan çocuğa tokat vuran annenin ya da futbol maçında sinirlerinin denetimini kaybeden oyuncunun attığı yumruk duygusal davranıştır.

* Geleneksel davranış (traditional): Kişinin yerleşik alışkanlıklara göre davranmasıdır. Geleneksel davranış, genellikle müphem ve belli başlı tahriklere karşı alışılmış şekilde tepki gösterme niteliğindedir. Alışkanlıklardan oluşan davranışlar, bu davranış tipine daha yakındır. Anlamlı davranışlar sınırında yer alarak, toplumsal davranışlar kategorisine giren geleneksel davranışlarda, alışkanlıklara bağlılık belli bir anlamda ve derecede bilinçli şekilde devam ettirilmektedir. Geleneksel davranışlar bu durumda değer-bilinçli davranışlara yaklaşmaktadır. Ancak bütün bunların “ideal tipler” olduğu akılda tutulmalıdır.
Weber, toplumsal ilişkiyi ise, tarafların bir anlam etrafında, birbirine göre uyarlanmış ve o anlama yönelmiş davranışlar sergilemesi olarak tanımlamaktadır. Ona göre, toplumsal ilişki, tamamıyla ve sadece belirli bir anlamlı tarz içinde, toplumsal davranış sergileme ihtimalinden ibarettir. Bu ilişkinin içeriği, kavga, düşmanlık, aşk, dostluk, sadakat, alışveriş, bir sözleşmenin yerine getirilmesi veya iptali, ekonomik, cinsel veya başka türlü rekabet; sınıfsal veya millî dayanışma olabilir. Kavram, taraflar arasında dayanışma mı yoksa çatışma mı olduğunu belirtmemektedir. Toplumsal ilişki, geçici ya da sürekli olabilir.

kaynak: prof. dr. veysel bozkurt