katip celebi nin 1652 tarihli raporu

"(...) 1652 yılına gelindikte osmanlı devleti 364. yaşına varmıştı. tanrı nın adeti üzere ve uygarlık ve insan topluluğu gereği olarak bu büyük devletein mizacında eğrilme alametleri, tabiat ve gücünde çelişik belirtileri görüldü. onun için dünya sığınağı olan padişah tarafından herkesin uyması gereken şöyle bir ferman çıktı: işlerde tecrübeli büyükler ve divan üyeleri toplanıp tartışsınlar, bu derdin çarelerini araştırsınlar, ta ki başarılması güç bir işe sebep olunmasın.
bu ferman gereğince maliye bakanı olan defterdar paşanın huzurunda divan toplandı. gelirlerin azalması, askerin çoğalması konularında tartışmalar oldu. padişahın cülusundan beri yapılan tartışmalar gibi, hayli konuşulduktan sonra, şu sonuca bağlandı; 1643 tarihinde kara mustafa paşanın idaresi sonlarında gelir ve gider denkti. ne yüzden gelirler sonradan azaldı? ne yüzden harcamalar çoğaldı? bunlar o zamandan bu zamana kadarki kalemlerden çıkarılsın. ayrıntılar teker teker anlaşıldıktan sonra, çaresi ne ise görüşülsün. bu sonuca vararak toplantı ertelendi.
bundan sonra, çareler konusunda çok toplantılar ve tartışmalar oldu. gerekti ki din ve devleti sevenler, bildiklerini esirgemeyip ve saklamayıp doğrunun yolunu ve yönünü göstersinler. ömrüm boyunca divana hizmet ettiğimden, savaşlarda ve sulh zamanlarında çok şeyler gçrdüğümden, geçmişin tarihini incelediğimden, sayesinde rahat ettiğim yüksek devlete bunun karşılığını ödemek üzere, tarihte gördüğüm ve tecrübe ile anladığım kadariyle bu sorunlar üzerine ben de bir rapor yazmak istedim.
görünüşte soğuk demiri dövmek gibi olsa da, devlet büyükleri himmette kusur etmeleri yüzünden bunu hiçe sayarak faydalanmayacak olsalar da hiç olmazsa öteki dünyada suçsuz olurum diyerek bir giriş, üç bölüm ve bir sonuç halinde yazarak adını "bozulmaların düzeltilmesinde gerekli eylem prensipleri" koydum. girişte devletlerin tavırları, birinci bölümde reaya, ikinci bölümde asker, üçüncü bölümde hazine durumu var. sonuçta ihtilal halinin giderilmesi, devletin yapısındaki çarpılmaların giderilmesi için gerekli çarelerden söz edilecektir."

girişiyle beni bazı konularda almış götürmüş rapordur. anlamak isteyenlere sadece bu giriş bile çok şey anlatır. dine bağlılık, devlete bağlılık, sorumluluk almak, devlet için endişelenmek, devlet sorunlarına kafa yormak, bir hiç yerine konulucağını bile bile devlet için bir şeyler yapmak, bunları yaparken üslubu bozmamak, vs.