bilişsel çelişki

söylemesi zor olduğu için itibar kaybetmiş eylemdir.

bir psikoloji kuramıdır. örneklendirildiğinde hayatın gerçekten içinde olduğu görülen kuramdır.

bu kurama göre insan, yeni edindiği bilgiyi daha eski olan inançlarına ve bilgilerine göre yorumlar. kişi, daha önce inandığı bir veriye zıt olan başka bir veri ile karşılaştığında bilişsel çelişki ortaya çıkar.

konuyu hayatın içinden 3 örnekle renklendirmek istiyorum:

bir kadın aşık olduğu ve uzaktan tanıdığı adamın bir suçlu olduğunu öğrendiğinde bilişsel çelişki durumu ortaya çıkacaktır. öncesinde onun için ölürüm dediği adamı artık kötü yargılamaya başlayacak ve çelişki içine düşecektir. fakat zamanla daha eski olan inanç adamın mükemmel birisi olduğu için, eski olan inanç baskın gelecek ve bahsi geçen adamın iyi olduğunu düşünmeye başlayacaktır. hatta eskisinden daha iyi!

sigaranın ölümcül olduğu artık herkes tarafından bilinmekte. fakat çelişkiyi güçlendirmek adına, sigara içen bir doktoru ele alalım. doktorun sigaranın zararlarını bilmemesi imkansızdır. fakat neden hala sigara içmeye devam etmektedir? bu kurama göre, bağımlılık sonucu ihtiyaç haline gelen sigara tüketimi esnasında, doktor sigaranın zararlı olduğunu göz ardı edip sigarayı tüketmeye devam edecektir. doktor bilinçaltında sigaranın zararlı olduğu görüşünü yok saymaktadır.

son zamanlarda çok revaçta olan bir örnekle şekillendirmek gerekirse, kişinin çok sevdiği, tutkuyla bağlı olduğu bir siyasi partinin yolsuzluk yaptığı kanıtlarıyla ortaya çıksın. bu kişi buna rağmen yine de partisini değiştirmeyecektir. bu, kişinin yolsuzluğu önemsemediğinden kaynaklı değil, bahsi geçen bilişsel çelişkiden kaynaklıdır. kişi, bu yolsuzluğu önemsiz bir şey gibi algılayacaktır. aynı yolsuzluğu rakip parti yapmış olsaydı, en şiddetli şekilde saldıracak olan da aynı kişidir. bu inanç zamanla psikolojik olarak bilinçaltında evrilecek, "böyle bir şey yok, komplo kuruyorsunuz" a kadar gidecektir.

özetle, birey kendi inançlarını korumak için karşıt gelen görüşleri reddedecek ve kendi inancına daha kuvvetle bağlanacaktır. eğer karşıt görüş bireyi seçim yapma aşamasına getirecek kadar güçlü ise de, birey mantığa en yatkın olanı değil, kendi inancına en yakın olanı seçecektir.

ayrıca (bkz: bilişsel çatışma)

sosyal psikolog Leon Festinger'e göre, bilme ile davranmanın, aykırı, çelişkili ya da karşıt öğelerinin (örneğin, sigaranın zararlarını bilmek ve sigara içmeyi sürdürmek gibi) bir arada bulunuşu.

(bkz: cognitive dissonance)

sigara içen doktor örnek olarak verilebilir. beyin "sigarayı bırak" diye sinyal verir. ve o sigara içmektedir. bu çelişkiyi yok etmek için "aslında sigara o kadar da zararlı değildir" diyerek kendisini aldatır.

emre dorman'ın "dini konularda kendini kandırmanın 40 yolu" isimli kitabında detaylıca işlenir.