evrenin dışında ne var sorunsalı

evren, insan zihniyle algılanamayacak, insan zihnine indirgenmeyecek kadar geniş bir kavramdır. bize bu haliyle çok komplike gelmesi normaldir. söz gelimi stephan hawking evrenin başlangıcını bir denklemle açıklamaya çalışsa dahi hala bunu başarabilmiş değil. kaldı ki evrenin içinde olup bitenleri bile bilemiyoruz. bir dışının var olup olmadığını bilemeyiz. ancak bu iç-dış sorunsalına kabaca değinecek olursak, ilk baş da bizim evrenin neresinde olduğumuzu bilmemiz gerekir.

dışı olan bir şeyin bir sonu da olmalı ki, sonuna vardığımız da o şeyin dışına çıkmış olabilelim.
haliyle sonlu olan bir şeyin bir başı da olmalıdır.
başlangıcı olan bir şeyden bahsediyorsak, ve kendimiz bu başlangıcı olan şeyin içinde bir yerlerde isek, bu başlangıcı olan şey sınırlı olan bir şey olmalıdır.
sınırlı olan bir şey için sonsuzluktan da bahsedemeyiz, çünkü o şeyin bir başlangıcı ve sonu vardır.
bu şeyin sonuna vardığımızda bir dışarıdan bahsedecek olursak, bu hatalı bir varsayım olur. çünkü dışarısı bir sondur. yani son, sondur. sonun sonunda hiçbir şeyden bahsedemeyiz. bahsedemediğimiz gibi onun hakkında da konuşamayız (dışında şu veya bu var gibi).
big-bang öncesine dair kesin bir teori yok. yani big-bang öncesi zamansız ve mekansız bir oluşumun olduğuna dair teoriler vardır. her şeyin başlangıcının olduğu yer, bizim bildiğimiz kadarıyla bilimsel olarak big-bag'tir. ama bir öncesinin de olmuş olması gerektiğinden bahsediliyor. ya da bir takım tesadüfler zinciri çerçevesinde bir takım olaylar gelişti ve big-bang ile evren oluştu savıyla daha öncesinde bir şeyin olmadığından bahsediliyor.
sonuç olarak salt insan mantığı, insanın kendisinin bir başlangıcı ve sonunun olduğu vasıtasıyla, olaylara dualite ile yaklaşır. yaşam ve ölüm gibi. aslında başlıktaki sorunun bir cevabı olmadığı gibi, sınırlı ve sonlu olan şey insan zihnidir. insanın dışında bir yer vardır. insan, içinde olduğu ve evren ismini verdiği bu kavramın dışına, insan bedeninden kurtulunca, salt enerji halinde çıkarsa dışarıya çıkmış olabilir. o an sınırlı olan iki boyutlu insan zihninin (dualitenin) ötesine geçilebilir ve kavramlar yok olur.
nitekim fiziğin açıklayamadığı bu tip konuların bittiği yerde metafizik devreye girer. astrofiziğin babalarından olan stephan abimizin hala evrenin başlangıcına ilişkin açıklayamadığı ve hayatını adadığı denklem de, kanımca bu sebeptendir ki açıklanmasının mantıklı bir izahı yoktur. yani başının ve sonunun olduğunu bilemediğimiz bir olguyu nasıl açıklayabiliriz ki?

edit: imla