serbest cumhuriyet fırkası

1929 yılında ABD'de başlayan ve kapitalist ekonomiye sahip ülkeleri derinden etkileyen büyük bir ekonomik bunalım patlak verdi. Bu bunalımdan ekonomisini henüz ulusallaştıramamış ve geliştirememiş olan Türkiye de etkilendi. iktidardaki Cumhuriyet Halk Fırkası'nın ekonomide devletçiliğe dayanan politikası yoğun eleştirilere hedef oldu. Mustafa Kemal'in de onayıyla Fethi Okyar başkanlığında ekonomide liberalizmi savunan Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. O yıl bazı bölgelerde yapılan yerel seçimlerde parti büyük bir başarı sağladı. 18 Aralık 1930 tarihinde de parti devlet ve devrim düşmanlarının partiye sızdığı ve örgütlenmeye başladığı gerekçesiyle kendini kapattı.

12 ağustos 1930'da fethi okyar başkanlığında kurulan siyasi parti. partinin hikayesi can dündar'ın gölgedekiler isimli kitabında ayrıntılarıyla anlatılmaktadır. adnan menderes de bu partide yer alanlardan biridir.

Sanıldığının aksine, radikal unsurlardan çok senin benim gibi adamların içini doldurduğu parti...

Efendim, partiye devrim düşmanlarının sızdığı doğrudur ama olayın vehameti sanıldığı kadar ciddi değidlir...

O zamanlar sadece tek parti* olduğu için, o tek partinin otoriter söylemini benimsemeyen bireyler doğal olarak mevcut düzene muhalifti ve o zamanlarda ellerinde seçenek olarak sadece serbest cumhuriyet fırkası vardı... Dolayısıyla, liberalinden, osmanlıcısına, şeriatçısından, sosyalistine, fakirleşen köylüsünden, işleri bozulan burjuvasına kadar herkes bu partiye akın etti. Sanıldığı gibi rejim düşmanları partiyi esir almadı, sadece partide aşırı fikirlerini dile getirme fırsatı buldular...

Atatürk de baktı ki; kendisine ve politikalarına karşı ciddi bir muhalefet var ve baktı ki; kurduğu parti*yaklaşan genel seçimlerde muhalefete düşecek; iki partiye de tarafsız yaklaşacağını söylemesine karşın,yeniden chp tarafına geçti...

Kendini bu arenada yalnız hisseden ve Atatürk'ün desteği olmadan ne kadar çırpınsa da boşa kürek çekeceğini bilen Fethi Bey ve arkadaşları da, bunun üzerine partiyi kapatma kararı aldı...

Serbest Fırka'nın kapanmasıyla demokrasiden ikmale kalmış ve sınıfı ancak 20 yıl sonra geçebilmiştik... (bkz: demokrat parti) (bkz: yeter söz milletindir)

5000 yıllık türk tarihi'nin üçüncü siyasi partisidir.

m. kemal'in isteğiyle, inönü'nün rızasıyla kurulmuş güdümlü muhalefet partisidir. kimi tarihçiler m. kemal'in amacının bir süredir başına buyruk hareket eden inönü'ye gözdağı vermek olduğunu söylemekteler. kimileri ise asıl amacın batı'nın gözüne girmek olduğunu ileri sürmekte. zira dönemin abd büyükelçisi joseph c. grew: ''gazi yavaş yavaş şu görüşe varmıştır ki, tek parti sistemi abd ve avrupa ile karşılaştırılınca türkiye için bir aşağılık işaretidir. abd'li ve avrupalı yazarlar son günlerde çoğunlukla şekilde batılı, fakat gerçekte doğulu olarak tasvir ettikleri türk diktatörlüğünden çok söz etmişlerdir. türkiye'nin bu şekilde gösterilmesi gazi'nin gözüne çarpmış ve hiç hoşuna gitmemiştir.''

aşırı serbest davrandıklarından kapatılmışlardır.

ironik bir şekilde tek parti döneminde "demokrasi denemesi" olarak örnek gösterilen parti. işin aslı, dünyadaki büyük ekonomik krizin etkisiyle kurulmuş bir "güdümlü muhalefet" partisidir. bahsettiğimiz partiye cumhuriyet halk fırkası'ndan kimlerin katılacağı, kaç sayıda milletvekilinin muhalefet saflarına geçeceğini bile iktidarın kendisi belirlemiştir. plana göre, scf meclise girip cumhuriyet halk fırkası'nı ekonomik konulardaki yanlışlarını eleştirecek, bu sayede muhalefetten çok "chf'nin yanlışlarını düzeltme mekanizması" hâline gelecek ve ekonomi kurtulacaktı. ama partiye halktan gelen destek, chf'nin gözünü korkutmuş ve kapatılmaya zorlanmıştır. işin garip tarafı scf'nin terakkiperver cumhuriyet fırkası gibi "chf'den izinsiz kurulmak" ve "parti programına 'dinlere hürmetkardır' yazmak" gibi "büyük suçlar"ı da yoktur. o sebepten scf örneğini dönemin "demokrasi meyilli" olduğunu savunanlardan çok, aksi taraf tezine kanıt olarak gösterebilir ancak.

1929 ekonomik buhranından sonra atatürk'ün gazıyla fethi okyar'a kurdurtulan partinin adıdır. parti çizgi olarak kendini liberal olarak tanımlamış olup ömrü bir kaç aydan daha fazla olamamıştır. zira baskılara dayanamayan parti yöneticileri partinin laikliğe aykırı düşüncelerin odağı haline geldiği suçlamalarıyla partinin kapısına kilit vurmak zorunda bırakılmışlardır.

partinin kapanmasına giden süreçte o dönemden beri cumhuriyetimizin en yılmaz bekçisi olagelmiş cumhuriyet gazetesi büyük bir rol oynamış, reis-i cumhur atatürk'e hitaben mektuplar yazıp partinin kapatılmasına çanak tutmuşlardır. -evet, o zaman da aynı nane-

kemalist devrim karşıtı köktendincilerin yuvalanması nedeniyle kapatılan parti.

1930'da atatürk'ün de teşvikiyle fethi okyar başkanlığında kurulmuş olan ve ekonomide ve devlet yönetiminde liberal görüşleri savunan muhalefet partisidir. ülke genelinde fazla ilgiye mazhar olması ve chf'ye olan muhalefetin bu partiye kanalize olması, bir süre sonra partinin sonunu getirmiştir. atatürk'ün de sonradan teşviğini geri çektiği ve karşısına almaya başladığı parti, özellikle menemen olayı sonrasındaki gelişmeler sonucunda kapanmıştır.

(bkz: fethi okyar)
(bkz: ağaoğlu ahmet)
(bkz: işte size bir kurban başkalarını da veririz)

atatürk'ün isteğiyle kurulup yine atatürk'ün isteğiyle kapatılan fırkadır.

Atatürk tarafından, yeni rejime halkın tepkisinden ötürü kurulmuş daha sonra yine mustafa kemal'in baskılarıyla kapatılmış partidir. Lakin atatürk diktatördür yorumlarına sebep olmuştur şu dönemlerde.

1929 yılında Amerika'da başlayarak dünyaya yayılan (işsizlik ve enflasyonun arttığı) genel ekonomik buhran Türkiye'yi de etkiledi. Diğer taraftan Halkta Cumhuriyet Halk Fırkasına ve yürüttüğü politikaya karşı bir memnuniyetsizlik gözle görülür hale gelmişti. Bu durum üzerine M. Kemal Paşa Cumhuriyet Halk Fırkası'na karşı muhalefet görevini yürütecek olan bir başka fırka'nın kurulmasını istedi.

daha sonra halkında desteğiyle cumhuriyet halk fırkasına ters giden yeni parti atatürk'ün bir mektubunu gözdağı olarak yorumlayarak kendini feshetti.

O dönemdeki ekonomik sorunlar ve almanya ve fransa'sındaki dikta rejimleri göze alındığında, atatürk'ün yaptığının bir dikta olduğu düşünülemez kanımca.

çok partili döneme geçiş denemelerinde açılmış parti. demokrasiye geçiş için chp iktidarına karşı muhalefet partisi olarak kurulmasına izin verilmiştir. halkın ilgisi fazla olunca kapatılmasına karar verilmiştir.

--spoiler--
serbest cumhuriyet fırkası muhalefet partisi olarak kuruldu iktidar olabileceğini kim söyledi.
--spoiler--

gerçek bir muhalefet partisi değildir, olamamıştır. diktatörlük imajından kurtulmak maksadıyla kurulmuş fakat 1930 belediye seçimlerinde birçok yerde "gereğinden fazla" başarılı olacağı görülünce kapatılmıştır.

bir belgeselde gördüğüm kadarıyla miting afişinde "serbes cumhuriyet fırkası" yazan eski parti.

görsel

denemelerde arada kaynamış parti. dışarı güçler tarafından kapattırılan bunun için oyunlar oynanan parti.

mustafa kemalin çok istediği ve fethi okyarı bu konuda çok desteklediği partidir. scf olarak kısaltılır. bu günlerde partilerin sonunda p olduğundan f bana çok değişik gelmiştir. ayrıca sscb bana anımsatır. her neyse. partinin kurulması mustafa kemalin sürekli istediği bir şeydi ve bu 2. girişim olacaktır. partinin kurulmasıyla kısa sürede ilgi gördü.
partinin kurulduğu dönem büyük buhran dönemidir. dünya üzerinde bugüne kadar görülmüş en büyük krizdir. bu kriz cumhuriyeti kuran ve cumhuriyet değerlerini savunanları olumsuz etkilerken, tek parti iktidarının devamlılığına giden bir süreçte büyük rol oynamıştır. *
bu dönemde bir çok ayaklanma olmuştur özelikle fethi okyarın istifasına neden olan şeh sait isyanı buna örnektir.

ithalat ve ihracattaki çöküntü topluma yansımış fakat toplum aradığı muhalefeti bulamamıştır. tamda bu noktada scf ortaya çıkar. burada önemli olan şudur mustafa kemal atatürk scf nin laik kalmasını istiyordu. bu rejim için çok önemliydi. diğer önemli nokta ise scf nin kadrosu mustafa kemalin çok güvendiği silah arkadaşları olmakla birlikte ismet inönüye karşı antipatik olmalarıydı.

kısa zaman sonra mustafa kemalin bu korkusu gerçekleşmiştir. scf halka açıldıkça parti üye sayıları kontrolden çıkmış ve rejimi kısa vadede tehdit edecek bir hale hızla dönüşmekte olduğunu belirlemiştir. halkın scf ye karşı büyük bir ilgisi vardı çünkü kemalist rejim tam olarak nedir bilinmiyor, halk bunu anlamaya çalışmıyordu. ayrıca laikliğin dinsizlik olduğu vurgusu scf üyelerinden gizli toplantılarla sürekli vurgulanıyor, halifelik ve saltanatın kaldırılmasına eleştiriler getiriyorlardı. toplum yavaş yavaş bölünmek üzereydi.
her şeye karşın belediye seçimlerine gidilmiştir. bu seçim olaylı bir seçimdir.
sonrasında atatürk`ün fethi okyarla konuşmasında "bu iktidar hırsı nedir? hemen iktidar olmak ve mevcut yönetimin başına geçmek istiyorsunuz peki ama emniyeti ve huzuru sağlayabilecekmisiniz bana bunun garantisini verebilir misiniz?" şeklinde bir konuşma yapmıştır.
sonrasında tekrar fethi beyle bir araya gelen gazi paşa partinin kapatılmasına karar vermiştir.
ne olursa olsun scf türkiye için büyük bir ders ve örnek teşkil etmeli dediğim partidir.

tek parti hükümetinin terakkiperver cumhuriyet fırkasından ve kazım karabekir'in muhalefetinden ödünün kopması, keza ülkede halkın hükümeti diktatör olarak görmesi üzerine hükümetin 1930'da "bari kendi güdümümüzde muhalefet partisi kuralım da arkayı kurtaralım" zihniyetiyle kurduğu; ama bu partinin de chp'yi alt edeceğini anlayıp 3 ay sonra alelacele kapattırdığı parti...

partinin kapatılmasında, 1930'daki yerel seçimlerde serbest fırka'nın 503 seçim bölgesinden %40'ını ele geçirmesi etkili olmuştur. keza buradaki %40 oy oranı, chp'nin hileleri ve üçkağıtları neticesinde manipüle ederek düşürdüğü oy oranıdır. oysa fethi bey'in iddiasına göre serbest fırka açık ara farkla birinci parti olmuştur. ama tek adam diktatörlüğünü yıkmamak için bu partinin önü hemen kesilmiştir.

bu fırka ile alakalı teferruatlı bilgiler edinmek isteyen kemal tahir'in romanından uyarlanarak çekilen yol ayrımı dizisini izleyebilirler.

Türkiye Cumhuriyeti’nde kurulan ikinci muhalefet partisi olma özelliğini taşır.

(bkz: scf)

atatürkün bizde çok partili demokrasi var diye göstermelik kurduğu partidir. chpliler bakmışlardır ki iktidar gidiyor, hemen kapatıvermişlerdir.

iktidara geleceği anlaşılınca kapatılan parti. fethi bey adeta kullanılıp atılmıştır.

fethi okyar tarafından kurulmuş ancak yaklaşık 5 ay siyasi hayatı olan partidir.

mustafa kemal'in emriyle kuruldu, onun emriyle kapatıldı..

kapatılırken serbest cumhuriyet fırkası mensubu olan, içerisinde mustafa kemal'e taparcasına bağlılık duyan bazılarının korkudan titredikleri vaki imiş efendim.

neticede önlerinde darağacında sallanan örnekler vardı.