gedikpaşa tiyatrosu

hayli büyük, gösterişli bir yapı olduğu söylenegelir. aralarında mısırlı mustafa fazıl paşa da bulunan hissedarlar tiyatroyu bir şirket halinde yönetiyorlardı. recaizade ekrem, namık kemal, ali bey bu kumpanyayla yakından ilgiliydiler. tiyatronun müdürü agop vartovyan idi, ama oynanacak oyunları recaizade ekrem, namık kemal, ebuzziya tevfik, şemsettin sami, ahmet mithat gibi edebiyatçıların da zaman zaman katıldıkları bir kurul seçerdi.

padişah kendi eliyle suflörle oyun oynamak tekelini agop vartovyan'a verdikten sonra, bütün tanınmış oyuncular bu tiyatroya toplandılar. oyuncuların maaşları o günlerin ölçüsüne göre hayli yüksekti. tiyatroya bağlı sanatçılar güzel giyinir, devletin ayrıcalık verdiği bir topluluktan oluşlarıyla saygı görürlerdi. halkın karşısına çıkan ilk türk oyuncular bu tiyatroda ermenilerle birlikte çalışan türkler olmuştur.

bu tiyatronun oynadığı oyunlar arasında klasiklerden yapılmış çeviriler, melodramlar, yerli yapıtlar yer alırdı. ayrıca, yılda dört kere de ermenice oyunlar oynanırdı. 1876 yılından sonra bir fransız uzman getirtilerek şarkılı oyunlar da oynanmaya başlandı.

istanbul'da Gedikpaşa'da pek çok tiyatro topluluğuna ev sahipliği yapmış olan ancak esas ününü Güllü Agop'un Osmanlı Tiyatrosu'yla yapan tiyatro. Pek çok ilkin yaşandığı Gedikpaşa Tiyatrosu'nda ilk kez Müslüman oyuncular sahne almış, ilk kez Türkçe oyun sahnelenmiş ve birçok yerli oyun da ilk kez burada oynanmıştır.

Gedikpaşa Tiyatrosu, önceleri yabancıların, yabancı oyunlar oynadığı ve gösteriler yaptığı bir yapıydı. Ancak 20 Aralık 1866 tarihinde "Gedikpaşa Tiyatrosu" adıyla, bu sefer gerçek bir tiyatro olarak açıldı. Önceleri Ermeni toplulukları Ermenice oyunlar oynadılar, ancak Güllü Agop'un Asya Kumpanyası topluluğunun, aslı Ermenice olan Sezar Borcia adlı oyunu Türkçe olarak 16 Nisan 1868 tarihinde sahnelemesiyle ilk Türkçe oyun sahnelenmiş oldu. Kayserili Mustafa Efendi'nin yazdığı, 1869'da sahnelenen Leyla ve Mecnun ilk Türkçe telif oyunu oldu. Daha sonra burda Güllü Agop, Osmanlı Tiyatrosu olarak anılan topluluğuyla birlikte pek çok Türkçe oyun sahneledi. Bu oyunların arasında, Namık Kemal'in ilk temsili 1 Nisan 1873 tarihinde yapılan Vatan Yahut Silistre adlı dramı sayılabilir.

1880 yılında Güllü Agop'un 10 yıllık imtiyazın sona ermesinden sonra saray hizmetine girmesiyle boşalan Gedikpaşa Tiyatrosu, Mınakyanın topluluğuna yerini bıraktı. Ancak 1884 yılında Ahmet Mithat Efendi'nin yazdığı Çerkez Özdenleri adlı oyunun, azınlıkların arasını bozacağı ve onları kışkırtacağı düşünülerek saray emriyle bir grup görevli tarafından tiyatro yerle bir edildi.

(bkz: güllü agop)