özbek türkçesi

temel itibariyle doğu türkçesi'nin özelliklerini gösterir. çağatayca'nın devamıdır. kullanılan yazı sistemi kril grafikasıdır.

özbek türkçesinin kökenleri için;

(bkz: janos eckman çağatayca el kitabı)

büyük çoğunluğu özbekistan cumhuriyeti'nde yaşayan 20 milyonu aşkın insan tarafından konuşulur, uygur grubundan sayılır.

Uygur türkçesi ne en yakın türkçe lehçe'dir.

büyük ünlü uyumu nun bozuk olduğu çağdaş türk lehçeleri arasında zirvede yer alır. onun da sebebi güney ağzının farsça'dan etkilenmesi... halbuki mis gibi kuzey ağzı var. yıllarca da resmi dil olmuş da neden sonra değiştirmişler.

süleyman hamit çolpan'ın şiirinden örnek verelim, sene 1920'ler, dil yalın.

köngül, sen munçalar nege
kişenler birle dostlaşdıng?
ne feryadıng, ne dadıng bar,
neçün sen munça sustlaşdıng?

tirikse, ölmegensen,
sende âdem, sen de insânsen
kişen kiyme,
boyun eğme,
ki sen hem hür tuğılğansen!

gönül sen buncalar niye
zincirlerle dost oldun?
ne feryadın, ne sesin var,
niçin sen bunca suskunlaştın?

dirisin, ölmemişsin
sen de âdem, sen de insansın,
zincir takma,
boyun eğme,
ki sen hür doğmuşsun.
* * * *
ha bir de özbekçe demeyin sakın dilcilerin yanında, azar yersiniz.

Kırgızcayı öğrendikten sonra Özbekçenin gözünü seveyim diyebileceğim Kiril alfabeli Türk lehçesi.

farsça'dan etkilenmiş olmasa çok çok daha rahat anlaşılabilecek olan lehçe. konuşması eğlencelidir.

Kazakcadan daha anlaşılırdur Türkmenistan Türkçesi kadar net olmasa da biraz dikkat edince anlaşılır. Iste örnek metin bakalım anlıyo musunuz.

Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo‘lib tug‘iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur.

Yazılışında a sesi için "o" karakterinin kullanıldığına şahit olabilirsiniz.

şiir için güzel bir dil. bakın bakalım ne kadarını anlıyorsunuz:
(önemli şeyleri ipucu vermem gerekirse bor- var demek, bolmak- olmak)

Turkning yuragi – Turkiston vatanimiz bor,
Tuproqlari jannat makon çemenimiz bor.
Dunyolarni zabt aylagan samanimiz bor,
Mayli o‘zbek, turkman, qozoq, qirg‘iz bo‘laylik,
Turkistonda bir daraxt bir yildiz bo‘laylik.
Nega yuz milyon bo‘ldigu millat bo‘lmadik,
Ahli suvrat bo‘ldik, ammo siyrat bo‘lmadik,
Bobolar bo‘lmadik, sha’nu-shuhrat bo‘lmadik.

Bu aralar taktığım türkçe.
Kolay anlaşılıyor biraz bilgiliyseniz. Mesela aytmak- söylemek, yığlamak- ağlamak vs. Bunları bildikten sonra tüm şarkılar anlaşılıyor.
Telefonumda 100'e yakın özbek türkçesinde şarkı var hepsini anlıyorum..

Netey dilim, boluklerge bolamadım
Yara bolgan yuragimla bir bolmadım
Asmanda aydeg tenha bolalmadım
Muhabbetim koyma meni yalgızlatıp, yalgızlatıp...

Her gün özbekçe haberleri takip ediyorum. Bugün okuduğum haberden bir kesit:

--spoiler--
Takror aytamanki, saytga joylangan anonim maqolaning Shahzoda Muhamedovaga aloqador joyi yo‘q. Aktrisa nima uchundir bu maqola o‘zi haqida deb o‘ylayapti. Eng yomoni shundaki, aktrisa bizni eng beadab so‘zlar bilan haqoratladi
--spoiler--

Anladığımı çeviriyorum umarım yanlışım yoktur, varsa da bilenler uyarsın düzelteyim:

" tekrar söylüyorum ki sayfaya(?) Gönderilen anonim makalenin Shahzoda Muhamedova ile alakası yok. Aktriss ne için bu makaleyi kendisi hakkında
Diye düşündü? En kötüsü şudur ki aktriss bize en hoş olmayan sözler ile hakaret etti ".

Yani özbekçe - türkçe karşılaştırmasını bir nebze bu entry ile görebilirsiniz. çevirmeniniz tomris ile başka entrylerde görüşmek üzere...

Artık çok rahat anlayıp konuştuğum dil. 400 şarkımın 215 tanesi özbek, bilmem kaç tane film izledim alt yazısız. Benim gibi orta asyaya ilginiz varsa gerçekten güzel bir başlangınç olur.

ama, allahım... "kiril alfabesiyle yazılmış özbekçe" diye bir kavram var bu dünyada. O kadar zordur ki. Normal rus kiriline benzemez, farklı harfleri, farklı düzeni vardır. Ek işaretler kullanılır. Bir de yazılışlarıyla okunuşları farklıdır. Kirille yazılmış bir metin okuduğunuzda sizi intihara sürükler, niye yaşıyorum ki diye sorgulatır. Ruslar resmen bu özbeklere nasıl bir alfabe yapsak da adamlar okuyamasa diye uğraşmış.

(bkz: özbek escort kızlardan öğrenilenler)