devlet ile din birbirinden ayrı düşünülemez

ilber ortaylı'nın bahsetmek istediği hemen her ülkede ve tarihin herhangi bir noktasında din ile siyaset (dolayısıyla devlet yönetimi) etkileşim halindedir. bunun önüne geçmek çok da kolay bir eylem değildir. bugün avrupa'da ve amerika'da direkt olarak dini inanışın kendi adını parti isimlerinin içinde görmek mümkündür. adamın söylemek istediği laisizme karşı olduğunu belirtmek değil, sadece ülke yönetimine aday olanlar ve bizzat yönetimde olanların dini inanışlarının, yönetsel idealler veya kararlarda ister istemez belirleyiciliğinin olmasıdır..