soy ağacı araştırması yapacaklara tavsiyeler

- öncelikle bu işin çok meşakkatli bir sürece gebe olduğunu kavramada yarar var. gerçekten çok karmaşık araştırmalara dalmak durumundasınız. bu yıldırıcı bir güçlük.
bir ikincisi, önünüzde metodolojik olarak bir tıkanmışlık söz konusu. o da, türk topraklarında şecere tutma geleneğinin çok zayıf olduğu.
özellikle osmanlıda tebaa kavramı olduğundan, multikültürel dokuda zedelenmeler olmasın diye, bir ırkı diğerine baskın kılmamak için yoğun efor sarfedildiğinden, bu tip konulara pek sıra gelmemiş.

oysa avrupada çok köklü bir geçmişi var. kiliselerde aile soy ağacı kayıtları sağlıklı bir şekilde tutulabilmiş. vaftiz edilme ritüelleri çerçevesince, soyunuz sopunuz not edilir. hatta şehzade cem vatikana sığındıktan sonra, çocukları hıristiyan olmuştur. oğullarının vaftiz besteleri bile hala kayıtlar altındandır ve koro gospeli olarak seslendirilebilir. konuyla ilgili bir ingilize sorsanız magna chartaya dek soyunu dökebilir size.
öte yandan, asırlar boyunca avrupada, soyluluk asillik gibi kavramlar nesle göre şekillendiğinden, bu kayıtları ister istemez tutmak durumunda kalındığından, sağlam bir soy ağacı geleneği süregelmiştir.
- bizde bunun tek istisnası seyyidlik kavramı. seyyidler osmanlı topraklarında ayrıcalıklı bir yere sahiptiler. şapkalarında hazreti peygambere dek uzanan seçere yazılıydı. hoş, istenildiğinde önemli kişilerin soy ağaçlarına ulaşılabiliyor. bildiğim kadarıyla abdullah gül'ün 500 yıllık ailesi belli.
- amatör araştırmacılar olarak sizlerin bu konuda birincil kaynaklarınız, aile büyükleriniz olacak. benim gibi, dedesinin ismini bile anımsamayan bir dedeye sahipseniz, işiniz zorlaşabilir. o vakit, ailenizin memleketine gidip, şöyle bir köy kahvelerini, eski haneleri ve içinde ikamet eden yaşlıları ziyaret etmekte fayda var. ben çok severim yaşlılarla efsaneleri, yörenin tarihini falan konuşmayı. kimin felancaya gelin gittiği, kimin kaç senesinde şehit düştüğü gibi bilgilere üç aşağı beş yukarı ulaşabilirsiniz. misal benim babamın köyünde, birinci harpte ölenlerin, istiklal harbinde ölenlerin listeleri saklıdır.

- ailesinde çokça akraba evliliği olanlar da ufakta olsa bir avantaja sahipler. misal ben baba tarafından tıkandığımda, anneannemin akrabaların gelin gelmesinden faydalanarak bir tık daha ileri gidebilmiştim.

- bence en önemli dayanak noktası tereke kayıtları. zamanında kadıların tuttuğu bu defterler, hangi yörede hangi eşraf ailelerin yer aldığını, felanca yılda kimlerin hangi muhitten göç ederek başka bir coğrafyaya yerleştiğini gösterebilen özünde ölen kişilerin mallarının dağıtılmasına ilişkin, çok önemli kaynaklardır. ancak, bu konuda da daha önce yapılmış tereke defterlerinin antolojilerine ulaşmanız lazım. şansınıza memleketinizin tereke defterleri üzerinde bir çalışma yapıldıysa ne ala, memleketinizin belediyesinde rica edin, incelemek için alabilirseniz, yolunuz aydınlanır. yoksa işiniz tıkanabilir. ben bu açıdan şanslı olanlardandım. amasyanın tereke kayıtları üzerine derleme bir kitap, amasya belediyesi tarafından yayımlanmıştı.

- daha önce osmanlı toprağı olup da, şimdilerde bağımsız ülkelerin kiti olan kurumlara da bu konuda danışılabilir. misal, tapu ve kadastro müdürlüğünün bulgaristandaki kayıtları tarama olanağı küçük ihtimalle de olsa mevcut. tabii, onların bir "türk" olarak hangi payeyle giderseniz gidin, size bu kıyağı yapmaları zor.

- tabii bu resmi başvuruyu türkiyede de yapabilirsiniz. gidip nüfus dairesinden ben dedemin dedesine dek soy ağacımı istiyorum deyip dilekçe yazarsanız, 4 nesli öğrenebilirsiniz. tabii, orada uyuşuk memurların kimliğe mühür basmaktan kafalarını kaldıracak vakitleri de yok pek.

- hatırlayanlar olacaktır, 2006 da tc kimlik numaraları ilk dağıtılmaya başlandığında, nüfus başkanlığının sitesinde bir bug vardı. sizden kilik numaranızı dökebilmek için, cilt numrası, aile sıra no gibi bilgileri istiyordu. oradaki aile sıra no hanesine her denemede, bir önceki sayıyı girdiğinizde, ailenizde sizden bir önceki erkeğin bilgilerine ulaşıyordunuz. misal, siz 0012'siniz diyelim. 0011 yazdığınızda babanızın, 0010 yazdığınızda dedenizin adı soyadı çıkıyordu karşınıza. bu bug 6 ay kadar devam etti, sonra sorun çözüldü. bu dönemde "her ne kadar sağlıklı olmasa da" epeyice liste oluşturan meraklılar olmuştu. belki de bu, "devletin elinde bilgi var da paylaşmıyor ki abiii" diyenleri haklı çıkarır, bilemiyoruz.

- halk hikayelerini taramak da faydalı olacaktır. daha önce rumlarla çarpışıp, yörenin namlı şehit kumandanlarından birkaçı adına yakılan şiirlerden soy ağacıma dair ufak bir nüans yakalamışlığım var.

- sizi zorlayabilecek bir durum olarak cumhuriyet başından itiraben belde ve köy isimlerinde yapılan türkleştirme çalışmaları gösterilebilir. bilhassa 80 askeri ihtilali sonrası, pekçok rumca ve ermenice köy ismi türkçeleştirildiği için, ekstradan bunların türkçe adlarını da bulmak durumundasınız. aatatürkün kızıl hafız ahmet efendi olan dedesinin ismi, komünizmi çağrıştırdığı için kırmızı hafız ahmet efendi olarak değiştirilmiş, düşünün artık. neyseki, yöre halkı hala eski isimlerle köylerini anıyor ve resmi yazışmalar dışında türkçesinin kullanılmışlığı pek vakii değil.

- gördüğüm kadarıyla, tokat, çorum, amasya, samsun gibi kentlerimizde, 1915 tehcirine dek çok yoğun bir rum nüfusu yaşamaktaymış. bu yörelerdeki köylerde anlatılagelen hikayelerle, rumlarla yapılan çarpışmalara atıfta bulunur. benim kasabamın 35 adet köyünün 26'sı hala rum ismiyle anılır. eskiden kalma kiliseler, rumların giderken bıraktığı altınlara dair definecilerin kazı çalışmaları derken, ciddi bir kültür birikimi mevcut. çok kız alıp-verme olayları olmuş. bir kültürel çeşitlilik söz konusu. ee osmanlı topraklarında asırlarca huzur içinde yaşadılar önkabulü üzerinden gidilecek olursa, soyda bir kırılma olabilir.

- avrupada da buna meraklı bilimsel çalışmalar mevcut. eğer bastırırım parayı öğrenirim diyorsanız, genom teSti yaptırabilirsiniz. 95 euroydu sanırım. tükürük testinden yola çıkılarak, genetiğinizin en çok hangi kıta ve ülkelerde yaşayan insanlarla tek tiplik gösterdiği üzerine bir çalışma bu. bu da göç trafiğine başka bir soluk getirecektir.

- bu bilgilere ulaşsanız bile, elde ettiğiniz verilerin çok sağlıklı olmayabileceği fikrini aklınızda bulundurmanızda fayda var. zaten 1850 den öncesi mantara bağlıyor. tüm tarihçiler özellikle 93 harbini işaret ediyor. balkan topraklarının osmanlının elinden çıkmaya başladığı 19. asrın ikinci yarısı çok önemli. ciddi değişimler yaşan bir dönemdi bu aralık. ayrıca, lozan sonrası nüfus mübadelelerine de bakmakta fayda var. sonuçta, ailenizdeki resesif özellikler sadece bir yabancı gelinden sebep bile değişkenlik arz edebiliyor.

- ve bence en önemli nokta, "ben yedi nesil, safkan türk oğlu türküm" diyen ve bu bağlılığı, olmazsa olmazı kabul eden arkadaşların, çalışmaya başlamak konusunda emin olmaları. zira biz imparatorluktan ulus devlete evrildiğimiz düşünülecek olursa, kimin hangi milletten geldiği belli olmaz.