mustafa kemal atatürk

görsel

Reisicumhur 5 Ağustos'tan 1 Ekim'e (1929) kadar istanbul'da kalmıştır. Bunun üç nedeni vardır. Birincisi, istanbul ve çevresinde sağlığı hakkında dolaştırılan söylentileri yalanlamak, ikincisi Türk Tarihi çalışmalarını başlatmak, üçüncüsü dinlenmek. 6 Ağustos sabahı Tuzla'da özel trenden inen reisicumhur, Vali Muhittin Üstündağ, Kolordu Komutanı Şükrü Nail Gökberk ve CHP Müfettişi Şinasi Paşa ve yanındakilere, "En sonunda beni istanbul'a getirdiniz" diyecektir. Pendik'te kendisini Meclis Başkanı Kâzım Özalp, Başbakan ismet inönü ile istanbullular karşılamıştır. Başbakanın Pendik'teki köşkünde meclis başkanı ile kısa süre dinlendikten sonra Haydarpaşa'dan Söğütlü yatıyla Dolmabahçe Sarayı'na geçmişlerdir. 10 Ağustos akşamüzeri Büyükdere'de Ali Fethi Okyar'ın köşkünün balkonundan kendisine mızıka ile tezahürat yapanlara, "Benim için zahmet ediyorsunuz. Bundan mahcup oluyorum. Beni görmek demek mutlaka yüzümü görmek demek değildir. Bu millet, bu memleket yeni rejimin üzerinde dünyanın en makbul rejimi olacaktır. Ben bunu kendi gözlerimle görmeden ölmeyeceğim" diye konuşması dinleyenleri duygulandırmıştır.
Dolmabahçe Sarayı'nda günlük program yoğundur, bazen motorla denize çıksa bile çoğu kere arkadaşlarıyla buluşmakta ve heyet kabulüyle meşgul olmaktadır veya tarihi ve dini mekânları ziyaret etmektedir. 17 Ağustos günü Gazi Çiftliği konulu ilk filmi seyretmiştir. Filmi çeken Ferit ibrahim'i tebrik ile çiftliğin harman görüntülerinin de çekilmesini istemiştir. Ayrıca filmin ülkenin her tarafında gösterilmesini ve özellikle çiftçilere örnek olmasını söylemiştir. 7 Eylül sabahı 10.00'da reisicumhur ve beraberindekiler otomobille çeşitli yerleri ziyaret amacıyla hareket etmiştir. Karaköy'den Sultanahmet-Fatih Yolu ile Rami'ye kadar gidilmiş; Beyazıt'ta üniversitenin çevre düzenleme çalışmaları incelenmiştir. Rami'den dönüşte, Sultanahmet ve Ayasofya camileri ile Eski Eserler Müzesi gezilmiş, Sultanahmet Camii'nin tamiratı gibi işlerin, "Aslına en uygun ve eserin orijinalliğini bozulmadan acele bitirilmesi" talimatı verilmiştir.
1 Ekim günü saat 12.20'de Ankara'da resmi görevliler, kordiplomatik ve halk tarafından karşılanmıştır. istasyonda bulunan ABD Büyükelçisi o günün soğuk, rüzgarlı, yağmurlu olduğunu ve reisicumhurun yardımla vagondan indiğini, yorgun ve yaşlanmış göründüğünü yazacaktır.
Bu arada ilginç bir diplomatik gelişme olmuştur. 12 Ekim'de istanbul Limanı'nı Amiral Frederick Field komutasında ingiltere'nin Akdeniz filosu ziyaret etmektedir. ingiliz diplomatik raporunda vurgulandığı gibi, milli yenilenme ve inşa sürecinde Türkiye Batı'dan esinlenmektedir, fakat, Sovyet Rusya faktörünü göz ardı etmemektedir. istanbul Limanı'nı ziyaret eden ilgiliz Filosu komutanı Çankaya Köşkü'nde reisicumhur tarafından kabul edildikten sonra, aralık ayında Sovyet Rusya ile protokol imzalanacaktır. Aynı raporda son altı aydır ingiltere'nin, 1920'ler başındaki işgali unutturmak ve yeniden güven tesisi için çabaladığı yazılmıştır.
29 Ekim'de New York Borsası'nın çöküşüyle dünyada olduğu gibi Türkiye'de de bir felaket, ünlü 1929 krizi başlamış ve milli paranın korunması konusu Ankara'nın gündemine aniden girmiştir ve dolayısıyla reisicumhur şimdi bu konuyla ilgilenmektedir. Wall Street Krizi'nin yansımaları Türkiye gibi tarıma dayalı ve yeni gelişen ekonomilerde de hissedilmektedir. Şiddetli krizin etkileri, Osmanlı imparatorluğu'ndan kalan borç yükü ile birleşince Türkiye müttefiklerden borç ertelemesi istemek zorunda kalmıştır. Fakat, ingiltere ve Fransa'ya göre, Türkiye'nin ekonomik sıkıntıları dünya krizinden ve Osmanlı borçlarından değil, kamu yatırımlarından ve ekonomik yönden yeniden yapılanmadan kaynaklanmaktadır.
1 Kasım 1929 günü reisicumhur, meclis yasama yılı açılışında 445 kilometre demiryolu döşendiğini, bir yıla kadar 500 kilometre daha döşenmesini hedeflediklerini söylemiştir.

▪︎ Kaynaklar

Ertuğrul Zekâi Ökte, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Yurtiçi Gezileri, s.529-544-550-553 ve 559.

Atatürk'ün Bütün Eserleri, Cilt XXII, s.336-337.

Joseph C. Grew, Yeni Türkiye, s.155.
Yonca Anzerlioğlu, ingiliz Büyükelçiliği Yıllık Raporlarında Türkiye (1929-1931) s.661.

Nur Bilge Criss, Atatürk'ün Mirası, s.98.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre III, Cilt XIII, s.3-4.

》 (Dolmabahçe Sarayı’ndan ayrılırken, istanbul, 31 Ağustos 1929)