emir timur

(doğum:8 Nisan 1336 Keş,ölüm:19 Mart 1405 Otrar).Kendi adıyla anılan Türk imparatorluğu'nun kurucusudur.
Türkistan'ın Keş şehrinde dünyaya geldi.Semerkand'ın güneyinde bulunan bu yerin,bugünkü adı "Yehr-i Şebz"dir.Babası,Barlas oymağının beyi Turagay (Turgay),annesi Tekine Hatun idi.Barlas boyu,Orta Asya'dan gelen bir Türk kavmidir.O devirde Barlas boyu,Çağatay Hanlığı'na bağlı idi.
Timur'un babası,1360'da ölmüş,onun yerine geçen amcası Hacı Barlas 'da 1361'de öldürülmüştü.Timur,o sırada 25 yaşlarında idi.Cesur,zeki,bilgili bir Türk asilzadesi olan Timur,siyasî ve askerî dehasını gösterecek her fırsattan yararlanacak,kısa zamanda yükselecek ve cihangir olacaktı.Doğu Türk Hakanlığı'nın tahtına çıkacak,imparatorluğun sınırlarını,itil (Volga)'den Hindistan'daki Ganj Nehri'ne,Tanrı Dağları'ndan izmir ve Şam'a kadar uzatacaktı.

iskender,Sezar ve Dârâ gibi ünlü cihangirlerin seviyesine çıkabilmek için(Ki hepsinden başarılı olmuştur),Timur Han,hepsi zaferle sonuçlanan 17 sefer düzenlemiş,27 ülkenin hakanına baş eğdirmiş,onlara baş olmuştu. Böyle bir şahsiyeti,çocukluğundan itibaren bazı özellikleriyle tanımak gerekir.

At binen,kılıç kuşanan,attığı oku yüzük deliğinden geçiren bir çocuk;on iki yaşında savaşa katılan bir bahadır;savaşlardan,savaş talimlerinden arta kalan zamanını okumakla,büyük âlimlerden ders almakla geçiren genç bir idealist;üç yüz kişilik bir kuvvetle on bin kişilik bir orduyu yenen eşsiz stratejist;bir savaşta ayağından yaralanan ve bu yüzden adının sonuna Fars dilinde "topal" anlamına gelen "lenk" sıfatı eklenen bir başbuğ (Türkler 'Aksak Timur' Batılılar 'Tamerlane' derler);dünya tarihini, özellikle Türk-islâm tarihini çok iyi bilen,dinin,ilim ve sanatın koruyucusu;Asya'da Türkçe'nin,Türk sanat ve kültürünün Fars kültürünün baskısı altında yok olup gitmesini önleyen,öne geçmesi,örnek olması çığırını açan hükümdar;aman dileyenin dostu,düşmanlarının acımasız baş belası,ama askerlerinin çok sevdiği hükümdar ve milletinin babası...

Bu kadar değil.Günahını sevabından,zulmünü adaletinden çok göstermek isteyenler de vardır.Kellelerden kuleler yaptığını,şehirleri yakıp yıktığını da hatırlatırlar.Yıldırım Bayezid'le savaşmış ve kardeş orduları birbirine kırdırmış olmakla da suçlanır.Gerçekten Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlı Devleti,bir süre bocalamış ve bir fetret devri geçirmiştir.Fakat aynı tarihçiler,hatta bütün tarihçiler,Timur Han'ın son ana kadar savaşı başlatmamak için,Yıldırım Bayezid Han'ın ise başlatmak için gayret gösterdiğini yazarlar.

Timur'u,Hristiyan Batı,zalim ve yıkıcı olarak anar.Timur Han, daha hayatta iken bu suçlamalara cevap vermiştir.O,ilhanlı Devleti'nin ve ona bağlı Çağatay Hanlığı'nın kargaşalıklar,entrikalarla sarsıldığı bir dönemde, yenilmez bir güç olarak ortaya çıkmıştı.Türk,iran ve Arap tarihçileri, bu kargaşalığa Yahudi tüccarların ve Hıristiyan misyonerlerin birinci derecede sebep olduklarını belirtirler.Bu tüccarlar ve bazı misyonerler Avrupa krallarına casusluk yapıyorlardı ve bunlar bütün Türkistan'a dolmuşlardı.Timur Han,bunların faaliyetlerine son verdi.Hindistan'dan Hıristiyan misyonerlerin kovulmasını,bu kıtada Müslümanlığın yayılmasını sağladı.Bunun için Hıristiyanlar,ona düşman idi.Timur Han,işgal ettiği yerlerde,Yunan ve Roma eserlerinin kalıntılarını,putları yıkmıştı.Bu yüzden ona,"yıkıcı" demişlerdir.

Ama ona kendi devrinin islâm âlimleri,"Kutbeddin","Sâhib-Kırân-ı Âzam Cennet Mekân" adını da vermiş ve böylece onun,dinin kutbu,en iler geleni;kutlu,güçlü ve cennetlik" bir hükümdar olduğunu da söylemişleridir.isfahan'da yetmiş bin kişiyi kılıçtan geçirip,kellelerini kule gibi yığması da "insan kellesinden kule yapan hükümdar" olarak anılmasına sebep olmuştur.Buna,kendisinin verdiği cevap şudur:isfahan'a bıraktığım memurlarımı ve beş bin kişilik askerimi,isyan edip bir tekini bile sağ bırakmadan kılıçtan geçirdikleri,dinsizlik ettikleri için..."

iran tarihçilerinin,Timur'un daima aleyhinde olmalarının, böylece, batıda olduğu gibi,doğuda da kötülenmesinin bir sebebi de şudur: Timur Han, iran seferinde,Şehname'nin yazarı ünlü şair Firdevsi'nin mezarına giderek,"Kalk, kalk da,her satırında kötülediğin mağlup Türk'ü şimdi gör!" demiştir.

Timur'un,islâmiyet'e öncelik vermek ve din adamlarını kullanmak suretiyle Türk milliyetçiliğini gerilettiğini söyleyenler de olmuştur.Ama o,kendi devrine kadar, Bilge Kağan'dan başka hiçbir Türk hükümdarın göstermediği bir anlayışla, gurur kaynağını şu sözlerle belirtmiştir:

Biz ki Melik-i Turan,Emîr-i Türkistan'ız,
Biz ki Türk oğlu Türk'üz;
Biz ki milletlerin en kadîmî ve en ulusu Türk'ün başbuğuyuz!...

Ankara Savaşı'nda,Yıldırım Bayezid'i yenerek Bursa'yı yakmasından sonra,Osmanlı tarihçilerinin de Timur Han lehine yazmaları beklenemezdi.Ama,yüzyıllar sonra,her şeyi daha tarafsızca değerlendirmek mümkündür.

Yaşadığı devirden,cihangirliğinden,yaptıklarından söz etmeden de,onun kimliğini belirttiğimiz zaman,büyüklüğünü ifade etmiş oluruz:

Timur Han,Sultan II. Murad Han'ın 1441 yılında yazdığı bir nâme ile kendisini Büyük Türk Hakanı olarak tanıdığını ve tâbi olduğunu bildirdiği âlim hükümdar Şahruh'un babası;şair hükümdar Hüseyin Baykara'nın ve bu gün Ay'ın en geniş kraterlerinden birine adı verilen Ay atlasında "Türk" adını bulunduran ünlü astronom Uluğ Bey'in dedesidir.

Timur Han,25 yaşlarında iken,Çağatay Hanlığı valilerinden Kazgan Han'ın emrine girdi ve büyük bir birliğin kumandanı oldu.Kazgan Han, onu kızı Olcay Türkân'la evlendirdi.Kazgan Han'ın düşmanları,onu pusuya düşürüp öldürdüler.Timur, Kazgan Han'ı öldürtenlere savaş açarak, hepsini ortadan kaldırdı.Bu başarıları karşısında,Çağatay Hanı,onu kendi hizmetine aldı ve Tümen Beyi yaptı.

Timur,bundan sonra nüfuzunu,gücünü hızla arttırdı.Hanlarla,beyler arasında sık sık meydana gelen çekişmelere karışıyor,durumu kendi lehine değerlendiriyordu.Devrin âlimleri,Timur'u,evletteki hızlı çöküntüyü durduracak lider olarak görmeye başlamışlardı.1370 yılında Timur,Belh şehrinde, mutlak hakim ve tam bağımsız bir duruma geldi.Fakat,Cengiz soyundan olmadığı ve Cengiz hanedanının büyük prestijinden de yararlanmak istediği için,Cengiz soyunun Çağatay sülalesinden Soyurgatmış Han'ı tahta çıkardı ve onu,hayatı boyunca, kukla bir hükümdar olarak yanında gezdirdi.Şeklen ona bağlı görünüyordu,ama mutlak hakim kendisiydi.

Belh'te toplanan Kurultay,Timur Han'a "Kutbeddin" ve Sâhib Kırân" unvanlarını verdi.Timur Han,kısa bir süre sonra başkenti,Belh'ten Semerkant'a nakletti. Bundan sonra,dört yöne başarılı seferler düzenledi.Çok iyi planlanmış taktikler uyguluyor,yıldırım savaşları yapıyor ve her seferini, zaferle sonuçlandırıyordu. 1371-1377 yılları arasında,Harezm'e üç sefer,Moğolistan'a iki sefer düzenledi.1378'de birinci Altın Ordu seferi ile ününü bütün dünyaya duyurdu. 1379'da Harezm'e bir sefer daha yaptı.1380'de Herat'a girdi ve böylece Harezm ve Horasan,tamamen fethedildi.1389'a kadar yaptığı seferlerle Turfan,Karaşar bölgelerini zaptetti ve Uyguristan'ı kendisine bağladı.

1390 ve 1391 yıllarında tekrar Altın Ordu seferine çıktı.Bu son seferi düzenlemesine,Altın Ordu Hakanı Toktamış Han'ın nankörlüğü sebep olmuştu. Çünkü önceki seferlerinde Timur Han,Toktamış Han'ı desteklemiş onun düşmanlarını bertaraf etmişti.Toktamış Han,bu destek sayesinde güçlenince bu defa Timur'a başkaldırmıştı.Bu seferinde,Doğu Avrupa'ya hakim olan Toktamış'ı yıkmak için, onun bütün ülkesini işgal etmek,tahrip etmek zorunda kalmıştı. Bu da, Rusya'nın doğup gelişmesine sebep olacak ve Timur Han,istemeden sebep olduğu bu gelişmeden dolayı,daha sonra,tarihçiler tarafından suçlanacaktı.

Timur Han,1401'e kadar yapılan dört seferle Irak ve Güney Anadolu, 1398-99 seferleriyle Hindistan Delhi Sultanlığı'nı,1401-1402'de Suriye'yi fethetti. Nihayet,1402'de yapılan Ankara Savaşı'nda,Osmanlı Devleti'ni de mağlup ederek itaat altına aldı.

Kıymetli bahadırlar sayesinde pek çok yer fethettim ve 27 ülkenin hakanı oldum" diyen Timur,hakanı olduğu ülkeleri şöyle sıralıyor:Turan,iran,Rum (Anadolu),Mağrib,Suriye Mısır,Irak-ı Arap,Irak-ı Acem, Mazenderan,Geylan,Şirvan,Azerbaycan, Fars,Horasan,Cidde,Büyük Tataristan,Harezm,Hotin,Kâbilistan,Bahter,Zemin,Hindistan...(Yirmi iki yer sayıyor,diğerleri de Gürcistan,Ermenistan gibi Kafkas ülkeleri).

Büyük cihangir,son seferini Çin'e yapacaktı.1404 yılı kışında,her tarafın karla kaplı olduğu bir zamanda yola çıktı.Ömrünün sonuna yaklaştığını seziyor,en büyük cihadı geciktirmemek gerektiğine inanıyordu.Çin sınırındaki Otrar şehrine geldiği zaman durdu.Burada ordusuna büyük bir geçit töreni yaptırdı.Kuğu avı düzenledi.Fakat Timur Han hastalanmış,yatağa düşmüştü.Hekimbaşı Fazlullah,ona ölüm döşeğinde olduğunu apaçık bildirdi.Bunun üzerine Timur Han,vasiyetini hazırladı.Saray adamlarını,orduda bulunan torunlarını yanına çağırarak,ölüm döşeğinde bir konuşma yaptı.

Timur Han,19 Mart 1405 günü vefat etti.Son sözü "Lâilâhe illallah" oldu. Cenazesini mumyalayarak Semerkant'a götürdüler.Sağlığında çok sevdiği torunu Muhammed Sultan için yaptırdığı türbeye,torununun yanına gömüldü.*