çerkeslerin hiç devlet kuramaması

kimi nedenleri sorgulamayı tetikleyen tespit.

insanlık tarihi kurulmuş, yıkılmış külünden doğmuş devletlerin tarihidir bir anlamda.
çerkesler bir ulus olarak mutlaka devletleşmiştir. şu anda uluslar topluluğunda çerkezistan diye bir birlik olmaya bilir, ama yaşayan bir gelenektir, bağımsız bir toprağa sahip olmayabilirler ama çerkeslik bir vakıadır. her ülkede küllenmiş ama yaşayan gelenekler vardır, canlıdır. devlet olma bir kültür için ön şart değildir, ama kültür devlet olmak için vazgeçilmezdir.