orhun yazıtları

bugün moğolistan sınırları içinde kalan,orta asya da Türklere ait en eski yazılı edebiyat eseridir.* Göktürkler tarafından yapılmıştır.isveçli bir dilbilimci tarafından keşfedilip ,dünyaya tanıtılmıştır.

(bkz: orhun anıtları)

mısır, yunan ve romanların mö 300 lü yıllarda kütüphaneler kurdukları göz önüne alınırsa dikilmelerinin ms 700 lü yıllara tekabül etmesinin orta asya türklerinin medeniyet açısından göreceli ne konumda olduğuna işaret eden yazıtlardır.

bilge kagan ve tonyukuk un halkına bazen gaz bazen ayar verdikleri propaganda metnidir.

şiirsi bir dille yazilmislardir. destansi ya da.

iki lafin birinde "ey turk oleceksin! Ben olmasam ac kalirdin " seklinde suleyman demirel tavrı da vardır yazılarda.

Tas tabletlerin bir cinli usta tarafindan yapilmasi da henuz kendikendimize yetemedigimizin gostergesiymis sanirim o donem icin.

Bu blok yazıt heykellerin, su anda sersefil durumda camurların ortasında süründügünü soylersem kac kisinin ici sizlar bilmem ama, tarihimiz asya'da bir yerlerde sürünüyor.

"işilik kızlarımız * cariye oldu" ve "sanctım * , aldım" bölümlerini unutamayacağım destandır. birinde yenilginin ağırlığını, diğerinde de zaferin haykırışını görmek mümkündür. ve daha sonra edindiğimiz osmanlıca' dan daha anlaşılır bir dille yazılmıştır, daha bizdendir ve düşünüyorum da daha eğlenceli bir dersmiş, kıymetini bilemedik. **

Muharrem Ergin-Orhun yazıtları tavsiye edilebilir bir eserdir.Bilgi sahibi olmanız kaçınılmazdır.
Ayrıca Türk Dili ve Edebiyatı 3.Sömestr da insanı canından bezdirecek olan Köktürkçenin güzide eserleridir.Aynı zamanda 4.sömestrdaki Uygurca için de geçerlidir.*

Göktürkler döneminden kalma, Türk Edebiyatı'nın ilkyazı örnekleri olan yazılı taşlar Orhun Kitabeleri'dir.Orta Asya'da Orhun ve Yenisey Irmakları yöresinde günümüz Moğolistan eski Türk Boyları'ndan özellikle Göktürklerden kalan Türkçe yazıtlar.

türk adının geçtiği ilk türkçe metinler olan ve ilk kez vilhelm thomsen tarafından okunan yazıtlardır.moğolistanın kuzeyinde bulunur, 38 rünik harften oluşan orhun alfabesiyle yazılmıştır.sanırım şu anda güvenliğini türkiye cumhuriyeti sağlamaktadır.

sınavlarda çıka çıka beynimizin içine zorla yerleştirilen tarih kavramı..

orhun abideleri, türkçenin ilk yazılı belgeleridr. kul tigin, bilge kağan ve vezir tonyukuk adına dikilen anıtlardan oluşmaktadır. abidelerde türk devlet yapısı, askeri yapı, türk-çin ılışkılerı, devlet yönetimi vb. konularından bahsedılmektedır.

türk adının, türk milettinin isminin geçtiği ilk türkçe metin, ilk türk tarihi.. taşlar üzerine yazılmış tarih, türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması.

istanbul'da atakoy atrium'un onunde bir tane birebir kopyasi mevcuttur bu anitlardan bir tanesinin.***

bu yazıtlar türklerin ilk yazılı eserleri değil günümüze ulaşmış en eski yazılı eserleridir. Zira kullanılan dil, yazılardaki düzen ve düzgün fontlar bunu yazanların ilk işçiliğini değil ustalığını gösterir.

eserde, sosyal ve eşitlikçi devlet kavramları sık sık kullanılmıştır.

türk edebiyatının bilinen ilk önemli yapıtı, türk hitabet sanatının önemli bir örneği ve türk yazı dilinin bilinen ilk belgeleridir.

bu yazıtlarda yer alan açların doyurulması, yoksullara yardım edilmesi gibi ifadeler türklerde sosyal devlet anlayışının uygulandığına kanıt niteliği taşır.

ilk kez ulus kavramından ve bağımsızlığın öneminden bahsedilmiştir. öğütler içerir.

danimarkalı bilgin vilhelm thomsen tarafından çözülmüştür.

yazıtların yarısından fazlası çin alfabesi ile yazılmıştır... çinlilere dikkat edin fazla muattap olmayın şerefsizlerle, yılandan post çinliden dost olmaz vari öğütlerle gönüllerde taht kuran yazıtlardır.

Göktürk Kitabeleri olarakda bilinen ilk alfebemizce ciziktirilmiş beton bloklar da denilebilen eskiden kalma şeyler işte.

2 adet tosbağa heykeline gömülmüş, büyükçe yazıtlardır. Türklerin ilk yazılı eseri olarak kabul edilir ve bu nedenden ötürü her lise 2-3 ve ÖSS öğrencisinin hayatında ve başka yerlerinde büyüklüklerini hissetirebilen taş yazıtlar.

orta asyaya müslümanlığı ve arap alfabesini kazandıran talas savaşı 708 yılında yapılmıştır. bu bağlamda orhun kitabelerinin içeriğine de bakıldığında 732 yılında dikilmiş olması imkansızdır.

kültigin in 575 yılında öldüğü bilinmektedir, öldükten 200 sene sonra kitabe diktiremeyeceğinden dolayı; günümüzde kitabelerin en kötü ihtimalle 575 yılında dikildiği varsayılmaktadır.

kitabelerde kullanılan dil; gerek imla, gerek noktalama işaretleri olarak tam anlamıyla olgun bir dildir. olgunlaşma veyahut gelişme sürecinde bir dil değildir. bu bağlamda en az 3000 yıllık bir geçmişi olduğu düşünülmektedir.

bir takım gerizekalılar mevzubahis yazıtların "anıt" olduğunu idrak edemezler ve bunun ilk türk yazısı olduğunu iddia ederler, yanlıştır.

kitabeler ile beraber şehirler ve eşyalarda bulunmuştur. bu göstermektedir ki; türkler zannedildiği gibi çadırlarda yaşayan bir toplum değildir. zaten çelik üzerine bu kadar usta bir toplumun, tümüyle göçebe olması düşünülemez.

diğer taraftan kazım mirşanın araştırmalarına göre göktürk devleti hayalidir. kitabelerde yazılan "ökük türk" ; kutsal türk manasına gelir. mevzu bahis devlet "türük bil" olmalıdır.

bir diğer saçma sapan iddia ise; ilk defa bu yazıtlarda türk kelimesinin geçtiğidir. oysa asur kralı Samsi-Addu'nun m.ö.2000-14yy civarında yaptığı kil tablet yazışmalarda "turukku" ismi kullanılmaktadır. ve asurlular için tehdit oldukları, istedikleri adamların ve erzağın verilmesiyle alakalı bir takım laflar edilmektedir.

ancak bizim tarihimiz; ekurgal ekolünden geldiği ve genelde macarlar tarafından yazıldığı için, bir çok şeyin üzeri kapatılmaktadır. aynen çinin beyaz piramitler in üzerini kapatıp tarla yaptığı gibi.

bu hafta içinde sınavda çıkmış ve ben orhun yazıtlarını göktürk yazıtlarının aynı olduğunu bilmediğim için uygurlara aittir diye bir atmada bulunmuş ama tabiki tutmamıştır.

http://www.ilkerhoca.com/?&Bid=30942

bir çinli tarafından yazılmış eserlerdir. en azından kanı çinliymiş. zaten mantıklı olarak düşünürsek biz o zaman göçebe yaşıyormuşuz. en iyi ihtimalle yarı göçebeymişiz. yani yazıyla mazıyla pek işimiz olmazmış. e atın sırtında yazıyı öğrenmemiz zor olurdu.

zaten göktürkçe unutulmuş bir dildir. diğer yüzünde çince yazdığı ve kitabeyide çinlinin teki yazdığı için çincesine bakarak göktürkçesi çözülmüştür.

-kül tigin abidesi-

güney yüzü

1 tengri teg tengriden bolmis türk bilge kagan bu ödke olurtum. sabimin tüketi esidgil. ulayu ini yigünüm oglanim biriki ogusum budunum biriye sadpit begler yiriya tarkat buyruk begler otuz [tatar...]
[1] tanri gibi gökte olmus türk bilge kagani, bu zamanda oturdum. sözümü tamamiyla isit. bilhassa kücük kardes yegenim, oglum, bütün soyum, milletim, güneydeki sadpit beyleri, kuzeydeki tarkat, buyruk beyleri, otuz tatar.

2 tokuz oguz begleri buduni bu sabimin edgüti esid katigdi tingla: ilgerü kün togsik [kop] m[ang]a k[örür]. [bunc]a budun
[2] dokuz oguz beyleri, milleti! bu sözümü iyice isit, adamakilli dinle: doguda gün dogusuna, güneyde gün ortasina, batida gün batisina, kuzeyde gece ortasina kadar,onun icindeki millet bana tabidir.

3 bunca milleti kop itdim. ol amti any ig yok. türk kagan ötüken yis olursar ilte bung yok. ilgerü santung yazika tegi süledim, taluyka kicig tegmedim. birigerü tokuz ersinske tegi süledim, tüpütke kicig [teg]medim. kurigaru yincü ög[üz]
[3] hep düzene soktum. o simdi kötü degildir.türk kagani ötüken ormaninda otursa ilde sikinti yoktur. doguda santung ovasina kadar ordu sevk ettim, denize ulasmama az kaldi. güneyde dokuz ersine kadar ordu sevk ettim, tibete ulasmama az kaldi. batida inci nehrini gecerek

4 kece temir kapigka tegi süledim. yirigaru yir bayirku yiringe tegi süledim. bunca yirke tegi yoritdim. ötüken yista yig idi yok ermis. il tutsik yir ötüken yis ermis. bu yirde olurup tabgac budun birle
[4] demir kapiya kadar ordu sevk ettim. kuzeyde yir bayirku yerine kadar ordu sevk ettim. bunca yere kadar yürüttüm. ötüken ormanindan daha iyisi hic yokmus. il tutucak yer ötüken ormani imis. bu yerde oturup cin milleti ile

5 tüzültüm. altun kümüs isgiti kutay bungsuz anca birür. tabgac budun sabi sücig agisi yimsak ermis. sücig sabin yimsak agin arip irak budunug anca yagutir ermis. yagura kondukda kisre any ig bilig anda övür ermis.
[5] anlastim. altini, gümüsü, ipegi ipekliyi sikintisiz öylece veriyor. cin milletinin sözü tatli,ipek kumasi yumusak imis. tatli sözle, yumusak ipek kumasla aldatip uzak milleti öylece yaklastirirmis. yaklastirip konduktan sonra, kötü seyleri o zaman düsünürmüs.

6 edgü bilge kisig edgü alp kisig yoritmaz ermis. bir kisi yang ilsar ogusi buduni bisükinge tegi kidmaz ermis. sücig sabinga yimsak agisinga arturup öküs türk budun öltüg. türk budun ölsiking. biriye cogay yis tögültün
[6] iyi bilgili insani, iyi cesur insani yürütmezmis. bir insan yanilsa, kabilesi milleti, akrabasina kadar barindirmazmis. tatli sözüne, yumusak ipek kumasina aldanim cok cok, türk milleti, öldün;türk milleti, öleceksin! güneye cogay ormanina, tögüldün

7 yazi konayin tiser türk budun ölsikig. anda anyig kisi anca bosgurur ermis. irak erser yablak agi birür, yaguk erser edgü agi birür tip anca bosgurur ermis.bilig bilmez kisi ol sabig alip yaguru barip öküs kisi öltüg.
[7] ovasina konayim dersen, türk milleti, öleceksin! orda kötü kisi söyle ögretiyormus: uzak ise kötü mal verir, yakin ise iyi mal verir deyip öyle ögretiyormus. bilgi bilmez kisi o sözü alip, yakina gidip, cok insan, öldün!

8 ol yirgerü barsan türk budun ölteci sen. ötüken yir olurup arkis tirkis isar neng bungug yok. ötüken yis olursar benggü il tuta olurtaci sen. türk budun tokurkak sen. acsin tosik ölmez sen. bir todsar acsik ölmez sen. antagingin
[8] o yere dogru gidersen, türk milleti öleceksin! ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hic bir sikintin yoktur. ötüken ormaninda oturusan ebediyen il tutarak oturacaksin. türk milleti, toklugun kiymetini bilmezsin. aclik, tokluk düsünmezsin. bir doysan acligi düsünmezsin. öyle oldugun

9 ücün igidmis kaganingin sabin almatin yir sayu bardig. kop anda alkintig, ariltig. anda kalmisi yir sayu kop toru ölü yoriyur ertig. teng ri yarlikadukin ücün [ö]züm kutum bar ücün kagan olurtum. kagan olurup
[9] icin, beslemis olan kaganinin sözünü almadan her yere gittin. hep orda mahvoldun, yok edildin. orda, geri kalaninla her yere hep zayiflayarak, ölerek yürüyordun. tanri buyurdugu icin, kendim devletli oldugum icin, kagan oturdum. kagan oturup

10 yok cigany budunug kop kubratdim. cigany budunug bay kildim. az budunug öküs kildim. azu bu sabimda igid bar gu? türk begler budun buni esiding. türk [budun ti]rip il tutsikingin bunda urtum. yangilip ölsikingin yime
[10] ac, fakir milleti hep toplattim.fakir milleti zengin kildim. az milleti cok kildim. yoksa, bu sözümde yalan var mi? türk beyleri, milleti bunu isitin! türk milletini toplayip il tutacagini burda vurdum. yanilip ölecegini yine

11 bunda urtum. neng neng sabim erser benggü taska urtum. angar körü biling. türk amti budun begler bödke körügme begler gü yangiltaci siz? men b[enggü tas tokitdim... tabg]ac kaganda bedizci kelürtüm, bedizet[t)im. mening sabimin simadi.
[11] burda vurdum. her ne sözüm varsa ebedi tasa vurdum. ona bakarak bilin. simdiki türk milleti,beyleri,bu zamanda itaat eden beyler olarak mi yanilacaksiniz? ben ebedi tas yontturdum... cin kaganindan resimci getirdim,resimlettim. benim sözümü kirmadi.

12 tabgac kaganing icreki bedizcig iti. angar adincig bark yaraturtum. icin tasin adincig bediz urturtum. tas tokitdim. köng ülteki sabimin u[rturtum... on ong ogling]a tatinga tegi buni körü biling. benggü tas
[12] cin kaganin maiyetindeki resimciyi gönderdim. ona bambaska türbe yaptirdim. icine disina bambaska resim vurdurdum: tas yontturdum. gönüldeki sözümü vurdurdum... on ok ogluna, yabancina kadar bunu görüp bilin. ebedi tas

13 tokitdim. b[u...il] erser, anca taki erig yirte irser, anca erig yirte benggü tas tokitdim, bitid[d]im. ani körüp anca biling. ol tas [...]dim. bu bitig bitigme atisi yol[l]ug t[igin].
[13] yontturdum... il ise, söyle daha erisilir yerde ise, iste öyle erisilir yerde ebedi tas yontturdum, yazdirdim. onu görüp öyle bilin. su tas... dim. bu yaziyi yazan yegeni yollug tigin.

doğu yüzü

1 üze kök tengri asra yagiz yir kilindukda ikin ara kisi ogli kilinmis. kisi oglinda üze ecüm apam bumin kagan istemi kagan olurmis. olurupan türk budunung ilin törüsin tuta birmis, iti birmis.
[1] üstte mavi gök,altta yagiz yer kilindikta,ikisi arasinda insan oglu kilinmis. insan oglunun üzerine ecdadim bumin kagan, istemi kagan oturmus. oturarak türk milletinin ilini töresini tutu vermis, düzenleyi vermis.

2 tört bulung kop yagi ermis.sü sülepen tört bulungdaki budunug kop almis.kop baz kilmis.basligig yükündürmis tizligig sökürmis. ilgerü kadirkan yiska tegi kirü temir kapigka tegi kondurmus. iki ara
[2] dört taraf hep düsman imis. ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almis, hep tabi kilmis. basliya bas egdirmis,dizliye diz cöktürmüs.doguda kadirkan ormanina kadar, batida demir kapiya kadar kondurmus. ikisi arasinda

3 idi oksuz kök türk anca olurur ermis. bilge kagan ermis, alp kagan ermis. buyruki yime bilge ermis erinc,alp ermis erinc. begleri yime buduni yime tüz ermis. ani ücün ilig anca tutmis erinc. ilig tutup törüg itmis. özü anca
[3] pek teskilatsiz gök türk öylece oturuyormus. bilgili kagan imis,cesur kagan imis.buyruku yine bilgili imis tabii, cesur imis tabii. beyleri de milletide dogru imis. onun icin ili öylece tutmus tabii. ili tutup töreyi düzenlemis. kendisi öylece

4 kergek bolmis. yogci sigitci öng re kün togsikda bökli cöl[l]üg il tabgac tüpüt apar purum kirkiz üc kurikan otuz tatar kitany tatabi bunca budun kelipen sigtamis yoglamis. antag küllüg kagan ermis. anda kisre inisi kagan
[4] vefat etmis. yasci, aglayici, doguda gün dogusundan bökli cöllü halk, cin, tibet, avar, bizans, kirgiz, üc kurikan, otuz tatar, kitay, tatabi, bunca millet gelip aglamis, yas tutmus. öyle ünlü kagan imis. ondan sonra kücük kardesi kagan

5 bolmis erinc, ogliti kagan bolmis erinc. anda kisre inisi ecisin teg kilinmaduk erinc, ogli kangin teg kilinmaduk erinc. biligsiz kagan olurmis erinc, yablak kagan olurmis erinc. buyruki yime biligsiz erinc, yablak ermis erinc.
[5] olmus tabii, ogullari kagan olmus tabii. ondan sonra kücük kardesi büyük kardesi gibi kilinmamis olacak. bilgisiz kagan oturmustur, kötü kagan oturmustur. buyruku da bilgisizmis tabii, kötü imis tabii.

6 begleri buduni tüzsüz ücün tabgac budun tebligin kürlüg ücün armakcisin ücün inili ecili kingsürtükin ücün begli budunlig yongsurtukin ücün türk budun illedük ilin icginu idmis,
[6] beyleri, milleti ahenksiz oldugu icin, cin milleti hilekar ve sahtekar oldugu icin, aldatici oldugu icin, kücük kardes ve büyük kardesi birbirine düsürdügü icin, bey ve milleti karsilikli cekistirdigi icin, türk milleti il yaptigi ilini elden cikarmis,

7 kaganladuk kaganin yitürü idmis. tabgac budunka beglik uri oglin kul boldi, isilik kiz oglin küng boldi. türk begleri türk atin iti. tabgacgi begleri tabgac atin tutupan tabgac kaganka
[7] kagan yaptigi kaganini kaybedi vermis. cin milletine beylik erkek evladi kul oldu, hanimlik kiz evladi cariye oldu. türk beyler türk adini birakti. cinli beyler cin adini tutup, cin kaganina

8 körmis. elig yil isig kücüg birmis. ilgerü kün togsikda bökli kaganka tegi süleyim birmis. tabgac kaganka ilin törüsin ali birmis. türk kara kamag
[8] itaat etmis. elli yil isi gücü vermis. doguda gün dogusunda bökli kagana kadar ordu sevk edi vermis. batida demir kapiya kadar ordu sevk edi vermis. cin kaganina ilini, töresini ali vermis. türk halk

9 budun anca timis: illig budun ertim, ilim amti kani, kimke ilig kazganur men tir ermis. kaganlig budun ertim, kaganim kani, ne kaganka isig kücüg birür men tir ermis. anca tip tabgac kaganka yagi bolmis.
[9] kitlesi söyle demis: illi millet idim, ilim simdi hani, kime ili kazaniyorum der imis. kaganli millet idim, kaganim hani, ne kagana isi gücü veriyorum der imis. öyle diyip cin kaganina düsman olmus.

10 yagi bolup itinü yaratunu umaduk yana icikmis. bunca isig kücüg birtükgerü sakinmati türk budun ölüreyin urugsiratayin tir ermis. yokadu barir ermis. üze türk tengrisi türk iduk yiri
[10]düsman olup,kendisini tanzim ve tertip edemediginden yine teslim olmus. bunca isi gücü verdigini düsünmeden, türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayim der imis. yok olmaya gidiyormus.

11 subi anca itmis. türk budun yok bolmazun tiyin budun bolcun tiyin kang im iltiris kaganig ögüm ilbilge katunug tengri töpüsinde tutup yügerü kötürmis erinc. kang im kagan yiti yigirmi erin tasikmis. tasra
[11] yukarida türk tanrisi, türk mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmis. türk milleti yok olmasin diye, millet olsun diye babam iltiris kagani, annem ilbilge hatunu gögün tepesinde tutup yukari kaldirmis olacak. babam kagan on yedi erle disari cikmis. disari

12 yoriyur tiyin kü esidip balikdaki tagikmis, tagdaki inmis, tirilip yitmis er bolmis. tengri küc birtük ücün kangim kagan süsi böri teg ermis, yagisi kony teg ermis. ilgerü kurigaru sülep ti[r]m[is] kubrat[mis]. [k]amagi
[12] yürüyor diye ses isitip sehirdeki daga cikmis, dagdaki inmis, toplanip yedi er olmus. tanri kuvvet verdigi icin babam kaganin askeri kurt gibi imis, düsmani koyun gibi imis. doguya, batiya asker sev edip toplamis, yigmis. hepsi

13 yiti yüz er bolmis. yiti yüz er bolup ilsiremis kagansiramis budunug, küng edmis kuladmis budunug türk törüsin icginmis budunug ecüm apam törüsince yaratmis,bosgurmis.tölis tardus [budunug anda itmis.]
[13] yedi yüz er olmus. yedi yüz er olup ilsizlesmis, kagansizlasmis, milleti, türk töresini birakmis milleti, ecdadimin töresince yaratmis, yetistirmis. tölis, tardus milletini orda tanzim etmis.

14 yabgug sadig anda birmis. biriye tabgac budun yagi ermis. yiriya baz kagan tokuz oguz budun yagi ermis. kirkiz kurikan otuz tatar kitany tatabi kop yagi ermis. kangim kagan bunca...
[14] yabguyu, sadi orda vermis. güneyde cin milleti düsman imis. kuzeyde baz kagan, dokuz oguz kavmi düsman imis. kirgiz, kurikan, otuz tatar, kitay, tatabi hep düsman imis. babam kagan bunca...

15 kirk artuki yiti yoli sülemis, yigirmi süngüs süngirmis. tengri yarlikaduk ücün illigig ilsiretmis, kaganligig kagansiratmis, yagig baz kilmis, tizligig sökirmis, basligig yükündü[rmis. kangim kagan anca ilig]
[15] kirk yedi defa ordu sevk etmis, yirmi savas yapmis. tanri lütfettigi icin illiyi ilsizletmis, kaganliyi kagansizlatmis, düsmani tabi kilmis, dizliye diz cöktürmüs, basliya bas egdirmis. babam kagan öylece ili,

16 törüg kazganip uca barmis. kangim kaganka baz kaganig balbal tikmis. ol törüde üze ecim kagan olurti. ecim kagan olurupan türk budunug yice itdi, igit[t]i. ciganyig [bay kildi, azig öküs kildi].
[16] töreyi kazanip, ucup gitmis. babam kagan icin ilkin baz kagani balbal olarak dikmis. o töre üzerine kagan oturdu. amcam kagan oturarak türk milletini tekrar tanzim etti, besledi. fakiri zengin kildi, azi cok kildi.

17 ecim kagan olurtukda özüm tardus budun üze sad ertim. ecim kagan birle ilgerü yasil ögüz santung yazika tegi süledimiz. kögmen asa ki[rkiz yiringe tegi süledimiz].
[17] amcam kagan oturdugunda kendim tardus milleti üzerinde sad idim. amcam kagan ile doguda yesil nehir, santung ovasina kadar ordu sevk ettik. batida demir kapiya kadar ordu sevk ettik. kögmeni asarak kirgiz ülkesine kadar ordu sevk ettik.

18 kamagi bis otuz süledimiz, üc yigirmi süngüsdümüz. illigig ilsiretdimiz, kaganligig kagansiratdimiz. tizligig sökürtümüz, basligig yükündürtümüz. türgis kagan türkümüz [budunumuz erti. bilmedükin]
[18] yekün olarak yirmi bes defa ordu sevk ettik, on üc defa savastik. illiyi ilsizlestirdik,kaganliyi kagansizlastirdik. dizliye diz cöktürdük, basliya bas egdirdik. türgis kagani türkümüz, milletimiz idi. bilmedigi

19 ücün bizinge yangil[d]ukin ücün kagani ölti. buyriki begleri yime ölti. on ok budun emgek körti. ecümüz apamiz tutmis yir sub idisiz bolmazun tiyin az budunug itip yar[atip...]
[19] icin, bize karsi yanlis hareket ettigi icin kagani öldü. buyruku, beyleri de öldü. on ok kavmi eziyet gördü. ecdadimizin tutmus oldugu yer, su sahipsiz olmasin diye az milletini tanzim ve tertip edip...

20 bars beg erti. kagan ati bunda biz birtimiz. singilim kuncuyug birtimiz. özi yangildi, kagani ölti, buduni küng kul boldi. kögmen yir sub idisiz kalmazun tiyin az kirkiz budunug yarat[ip keltimiz, süngüsdümüz...ilin]
[20] bars bey idi. kagan adini burda biz verdik. kücük kiz kardesim prensesi verdik. kendisi yanildi, kagani öldü, milleti cariye, kul oldu. kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasin diye az, kirgiz kavmini düzene sokup geldik. savastik...ilini

21 yana birtimiz. ilgerü kadirkan yisig asa budunug anca kondurtumuz, anca itdimiz. kurigaru kengü tarmanka tegi türk budunug anca kondurtumuz, anca itdimiz. ol ödke kul kullug bolmis erti, [küng künglüg bolmis erti. inisi ecisin bilmez erti. ogli kangin bilmez erti]
[21] geri verdik. doguda kadirkan ormani asarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. batida kengü tarmana kadar türk milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. o zamanda kul kullu olmustu. cariye cariyeli olmustu. kücük kardes büyük kardesini bilmezdi, oglu babasini bilmezdi.

22 anca kazganmis itmis ilimiz törümüz erti. türk oguz begleri budun esiding. üze tengri basmasar, asra yir telinmeser, türk budun, ilingin törüngin kim artati [udaci erti]? türk budun ertin,
[22] öyle kazanilmis, düzene sokulmus ilimiz, töremiz vardi. türk, oguz beyleri, milleti, isitin:üstte gök basmasa, altta yer delinmese, türk milleti, ilini töreni kim bozabilecekti? türk milleti, vazgec,

23 ökün! küregüng ün ücün igidmis bilge kaganing in ertmis barmis edgü ilinge kentü yangildig, yablak kigürtüg. yaraklig kandin kelin yanya iltdi. süngüglüg kandin kelipen süre iltdi? iduk ötüken y[is budun bardig. ilgerü barigma]
[23] ders al! disipsizliginden dolayi, beslemis olan bilgili kaganinla, hür ve müstakil iyi iline karsi kendin hata ettin, kötü hale soktun. silahli nereden gelip dagitarak gönderdi? mizrakli nereden gelerek sürüp gönderdi. mukaddes ötüken ormanin milleti, gittin. doguya giden,

24 bardig, kurigaru barigma bardig. barduk yirde edgüg ol erinc: kaning subca yügürti, süngüküng tagca yatdi. beglik uri oglung kul boldi, isilik kiz oglung küng boldi. bilmedük ücün [yablakingin ücün ecim kagan uca bardi.]
[24] gittin. batiya giden, gittin, gittigin yerde hayrin su olmali: kanin su gibi kostu, kemigin dag gibi yatti. beylik erkek evladin kul oldu, hanimlik kiz evladin cariye oldu. bilmedigin icin, kötülügün yüzünden amcam, kagan ucup gitti.

25 baslayu kirkiz kaganig balbal tikdim. türk budunug ati küsi yok bolmazun tiyin kangim kaganig ögüm katanug kötürmis tengri il birigme tengri türk budun ati küsi yok bolmazun [tiyin özümin ol tengri]
[25] önce kirgiz kaganini balbal olarak diktim. türk milletinin adi sani yok olmasin diye, babam kagani, annem hatunu yükseltmis olan tanri,il veren tanri, türk milletinin adi sani yok olmasin diye,

26 kagan olurti erinc. neng yilsig budunka olurmadim. icre assiz tasra tonsuz yabiz yablak budunda üze olurtum. inim kül tigin birle sözlestimiz. kangimiz ecimiz kaz[ganmis budun ati küsi yok bolmazun]
[26] kendimi o tanri kagan oturttu tabii. varlikli, zengin millet üzerine oturmadim. iste assiz, dista elbisesiz; düskün, perisan milletin üzerine oturdum. kücük kardesim kül tigin ile konustuk. babamizin, amcamizin kazanmis oldugu milletin adi sani yok olmasin

27 tiyin türk budun ücün tün udimadim, küntüz olurmadim. inim kül tigin birle iki sad birle ölü yitü kazgandim. anca kazganip biriki budunug ot sub kilmadim. men [özüm kagan olurtukuma yir sayu]
[27] diye, türk milleti icin gece uyumadim, gündüz oturmadim. kücük kardesim kül tigin ile, iki sad ile öle yite kazandim. öyle kazanip bütün milleti ates,su kilmadim. ben kendim kagan oturdugumda, her yere

28 barmis budun ölü yitü yadagin yalingin yana kelti. budunug igideyim tiyin yirigaru oguz budun tapa ilgerü kitany tatabi budun tapa birigerü tabgac tapa ulug sü iki yigir[mi süledim ... süngüsdüm. anda]
[28] gitmisolan millet öle yite, yaya olarak ciplak olarak dönüp geldi. milleti besleyeyim diye,kuzeyde oguz kavmine dogru, doguda kitay, tatabi kavmine dogru

29 kisre tengri yarlikazu kutum bar ücün ülügüm bar ücün ölteci budunug tirgürü igit[t]im. yaling budunug tonlug, cigany budunug bay kildim. az budunug öküs kiltim. igar illigde [igar kaganligda yig kildim. tört bulungdaki]
[29] sonra, tanri bagislasin, devletim var oldugu icin, kismetim var oldugu icin, ölecek milleti diriltip besledim. ciplak milleti elbiseli, fakir milleti zengin kildim. az milleti cok kildim. degerli illiden, degerli kaganlidan daha iyi kildim. dört taraftaki

30 budunug kop baz kaldim, yagisiz kildim. kop manga körti. isig kücüg birür. bunca törüg kazganip inim kül tigin özi anca kergek boldi. kangim kagan ucdukda inim kül tigin yi[ti yasda kalti ... ]
[30] milleti hep tabii kildim, düsmansiz kildim. hep bana itaat etti. is gücü veriyor. bunca töreyi kazanip kücük kardesim kül tiginkendisi öyle vefat etti. babam kagan uctugunda kücük kardesim kül tigin yedi yasinda kaldi ...

31 umay teg ögüm katun kutinga inim kül tigin er at buldi. alti yigirmi yasinga ecim kagan ilin törüsin anca kazgandi. alti cub sogdak tapa süledimiz, bozdumuz. tabgac ong tutuk bis t[ümen sü kelti, süngüsdümüz?]
[31] umay gibi annem hatunun devletine kücük kardesim kül tigin er adini aldi. on alti yasinda, amcam kaganin ilini, töresini söyle kazandi: alti cub sogdaka dogru ordu sevk ettik, bozduk. cinli ong vali, elli bin asker geldi, savastik.

32 kül tigin yadagin oplayu tegdi, ong tutuk yurcin yaraklig eligin tutdi, yarakligdi kaganka anculadi. ol süg anda yok kildimiz. bir otuz yasinga caca sengünke sünggüsdümüz. ang ilki tadinging corung boz [atig binip tegdi. ol at anda]
[32] kül tigin yaya olarak atilip hücum etti. ong valinin kayin biraderini, silahli, elle tuttu, silahli olarak kagana takdim etti.o orduyu orda yok ettik. yirmi bir yasinda iken, caca generale karsi savastik. en önce tadigin, corun boz atina binip hücum etti. o at orda

33 ölti. ikinti isbara yamtar boz atig binip tegdi. ol at anda ölti. ücünc yigen silig beging kedimlig tong at binip tegdi. ol at anda ölti. yarinkinda yalmasinda yüz artuk okin urti, yüzing e basing a bir ok t[egürmedi ...]
[33] öldü. ikinci olarak isbara yamtarin boz atina binip hücum etti. o at orda öldü. zirhindan kaftanindan yüzden fazla ok ile vurdular, yüzüne basina bir tane degdirmedi.

34 tegdükin türk begler kop bilir siz. ol süg anda yok kildimiz. anda kisre yir bayirku ulug irkin yagi boldi. ani yany ip türgi yargün költe bozdumuz. ulug irkin azkinya erin tezip bardi. kül tigin [alti otuz]
[34] hücum ettigini, türk beyleri, hep bilirsiniz. o orduyu orda yok ettik. ondan sonra yir bayirkunun ulug irkini düsman oldu. onu dagitip türgi yargun gölünde bozduk. ulug irkin azicik erle kacip gitti. kül tigin yirmi alti

35 yasinga kirkiz tapa süledimiz. süngüg batimi karig söküpen kögmen yisig toga yorip kirkiz budunug uda basdimiz. kaganin birle songa yisda süngüsdümüz. kül tigin bayirkun[ung ak adgi]r[ig]
[35] yasinda iken kirgiza dogru ordu sevk ettik. mizrak batimi kari söküp,kögmen ormanini asarak yürüyüp kirgiz kavmini uykuda bastik. kagani ile songa ormaninda savastik. kül tigin, bayirkunun ak aygirina

36 binip oplayu tegdi. bir erig okun urti, iki erig udu asuru sancdi. ol tegdükde bayirkunung ak adgirig udlukin siyu urti. kirkiz kaganin ölürtümüz, ilin altimiz. ol yilka tü[rgis tapa altun yisig]
[36] binip atilarak hücum etti. bir eri ok ile vurdu, iki eri kovalayip takip ederek mizrakladi. o hücum ettiginde, bayirkunun ak aygiri, uylugunu kirarak, vurdular. kirgiz kaganini öldürdük, ilini aldik. o yilda türgise dogru altin ormanini

37 toga irtis ögüzüg kece yoridimiz. türgis budunug uda basdimiz. türgis kagan süsi bolcuda otca borca kelti. süngüstümüz. kül tigin basgu boz at binip tegdi. basgu boz k[.
[37] asarak, irtis nehrini gecerek yürüdük. türgis kavmini uykuda bastik. türgis kaganinin ordusu bolcuda ates gibi, firtina gibi geldi. savastik. kül tigin alni beyaz boz ata binip hücum etti. alni beyaz boz...

38 ...] tutuz[i]. ikisin öze alduzdi. anda yana kirip türgis kagan buyruki az tutukug elgin tutdi. kaganin anda ölürtümüz, ilin altimiz. kara türgis budun kop icikdi. ol budunug tabarda ko[nturtumuz? ... ]
[38] ... tutturdu. ikisini kendi yakalatti. ondan sonra tekrar girip türgis kaganinin buyruku az valisini elle tuttu. kaganini orda öldürdük, ilini aldik. türgis avam halki hep tabi oldu. o kavmi tabarda kondurduk ...

39 sogdak budun iteyin tiyin yincü ögüzüg kece temir kapigka tegi süledimiz. anda kisre kara türgis budun yagi bolmis. kengeris tapa bardi. bizing sü ati toruk azuki yok erti. yablak kisi er[ ...]
[39] sogd milletini düzene sokayim diye inci nehrini gecerek demir kapiya kadar ordu sevk ettik. ondan sonra türgis avam halki hep tabi oldu. o kavmi tabarda kondurduk ...

40 alp er bizinge tegmis erti. antag ödke ökünüp kül tiginig az erin irtürü itimiz. ulug süng üs süng üsmis alp salci ak atin binip tegmis. kara türgis budunug anda ölürmis. almis. yana yorip ...
[40] kahraman er bize hücum etmisti. öyle bir zamanda pisman olup kül tigini az erle eristirip gönderdik. büyük savas savasmis. türgis avam halkini orda öldürmüs, yenmis. tekrar yürüyüp.........

kuzey yüzü

1 [...] birle kosu tutuk birle süngüsmis. erin kop ölirmis. ebin barimin [kali]siz kop kelürti. kül tigin yiti otuz yasinga. karluk budun erür barur erkli yagi boldi. tamag iduk basda süngüstümüz.
[1] [ ...] ile, kosu vali savasmis. askerini hep öldürmüs. evini, malini eksiksiz hep getirdi. kül tigin yirmi yedi yasina gelince karluk kavmi hür ve müstakil iken düsman oldu. tamag iduk basda savastik.

2 [kül] tigin ol süngüsde otuz yasayur erti. alp salci [ak]in binip oplayu tegdi. iki erig udu asuru sancdi. karlakug ölürtümüz, altimiz. az budun yagi boldi. kara költe süngüsdümüz. kül tigin bir kirk yasayur erti. alp salci akin
[2] kül tigin o savasta otuz yasinda idi. alp saci ata binip atilarak hücum etti. iki eri takip edip kovalayarak mizrakladi. karluku öldürdük, yendik. az milleti düsman oldu. kara gölde savastik. kül tigin otuz bir yasinda idi. alp saci akina

3 binip oplayu tegdi. az ilteberig tutdi. az budun anda yok boldi. ecim kagan ili kamsag boltukinda budun ilig ikegü boltikinda izgil budun birle süngüsdümüz. kül tigin alp salci akin binip
[3] binip atilarak hücum etti. az ilteberini tuttu. az milleti orda yok oldu. amcam kaganin ili sasdiginda; millet, hükümdar ikiye ayrildiginda; izgil milleti ile savastik. kül tigin alp salci akina binip

4 o[playu tegd]i. ol at anda tüs[di]. izgil [budun] ölti. tokuz oguz budun kentü budunum erti. tengri yir bulgakin ücün yagi boldi. bir yilka bis yoli süngüsdümüz. ang ilk togu balikda süngüsdümüz.
[4] atilarak hücum etti. o at orda düstü. izgil milleti öldü. dokuz oguz milleti kendi milletim idi. gök, yer bulandigi icin düsman oldu. bir yilda bes defa savastik. en önce togu balikta savastik.

5 kül tigin azman akig binip oplayu tegdi. alti erig sancdi. sü [t]egisinde yitinc erig kilicladi. ikinti kusalgukda ediz birle süngüsdümüz. kül tigin az yagizin binip oplayu tegip bir erig sancdi.
[5] kül tigin azman akina binip atilarak hücum etti. alti eri mizrakladi. askerin hücumda yedinci eri kilicladi. ikinci olarak kusalgukta ediz ile savastik. kül tigin az yagizina binip, atilarak hücum edip bir eri mizrakladi.

6 tokuz erig egire tokidi. ediz budun anda ölti. ücünc bo[lcu]da oguz birle süngüsdümüz. kül tigin azman akig binip tegdi, sancdi. süsin sancdimiz, ilin altimiz. törtünc cus basinda süngüsdümüz. türk
[6] dokuz eri cevirerek vurdu. ediz kavmi orda öldü. ücüncü olarak bolcuda oguz ile savastik. kül tigin azman akina binip hücum etti, mizrakladi. askerini mizrakladik, ilini aldik. dördüncü olarak cus basinda savastik. türk

7 budun adak kamsatdi. yablak bo[ldac]i erti. oza [k]elmis süsin kül tigin agitip tongra bir ogus alpagu on erig tong a tigin yoginda egirip ölürtümüz. bisinc ezginti kadizda oguz birle süngüsdümüz. kül tigin
[7] milleti ayak titretti. perisan olacakti. ilerleyip gelmis ordusunu kül tigin püskürtüp, tongradan bir boyu, yigit on eri tongra tigin mateminde cevirip öldürdük. besinci olarak ezginti kadizda oguz ile savastik. kül tigin

8 az yagizin binip tegdi. iki erig sancdi. b[alikk]a b[as]ikdi. ol sü anda ö[lti]. amga korgan kislap yazinga oguzgaru sü tasikdimiz.kül tigin ebig baslayu kit[t]imiz. oguz yagi ordug basdi. kül tigin
[8] az yagizina binip hücum etti. iki eri mizrakladi, camura soktu. o ordu orda öldü. amga kalesinde kislayip ilk baharinda oguza dogru ordu cikardik. kül tigin evin basinda birakarak, müdafaa tedbiri aldik. oguz düsman, merkezi basti. kül tigin

9 ögsüz akin binip tokuz eren sancdi, ordug birmedi. ögüm katun ulayu öglerim ekelerim kelingünüm kuncuylarim bunca yime tirigi kung boldaci erti, ölügi yurtda yolta yatu kaldaci ertigiz.
[9] öksüz akina binip dokuz eri mizrakladi, merkezi vermedi. annem hatun ve analarim, ablalarim, gelinlerim, prenseslerim, bunca yasayanlar cariye olacakti, ölenler yurtta yolda yatip kalacaktiniz.

10 kül tigin yok erser, kop ölteci ertigiz. inim kül tigin kergek boldi. özüm sakindim. körür közüm körmez teg, bilir biligim bilmez teg boldi. özüm sakindim. öd tengri yasar. kisi ogli kop ölgeli törümis.
[10] kül tigin olmasa hep ölecektiniz. kücük kardesim kül tigin vefat etti. kendim düsünceye daldim. görür gözüm görmez gibi, bilir aklim bilmez gibi oldu. kendim düsünceye daldim. zamani tanri yasar. insan oglu hep ölmek icin türemis.

11 anca sakindim. közde yas kelser tida köngülte sigit kelser yanduru sakindim. katigdi sakindim. iki sad ulayu ini yigünüm oglanim beglerim budunum közi kasi yablak boldaci tip sakindim. yogci sigitci kitany tatabi budun baslayu
[11] öyle düsünceye daldim. gözden yas gelse mani olarak, gönülden aglamak gelse geri cevirerek düsünceye daldim. müthis düsünceye daldim. iki sadin ve kücük kardes yegenimin, oglumun, beylerimin, milletimin gözü kasi kötü olacak diyip düsünceye daldim. yasci, aglayici olarak kitay, tatabi milletinden basta

12 udar seng ün kelti. tabgac kaganda isiyi likeng kelti. bir tümen agi altun kümüs kergeksiz kelürti. tüpüt kaganda bölün kelti. kuriya kün batsikdaki sogd bercik er bukarak ulus budunda enik sengün ogul tarkan kelti.
[12] udar general geldi. cin kaganindan isiyi likeng geldi. on binlik hazine, altin, gümüs fazla fazla getirdi. tibet kaganindan vezir geldi. batida gün batisindaki sogd, iranli, buhara ülkesi halkindan enik general, ogul tarkan geldi.

13 on ok oglum türgis kaganda makarac tamgaci oguz bilge tamgaci kelti. kirkiz kaganda tardus inancu cor kelti. bark itgüci bediz yaratigma bitig tas itgüci tabgac kagan cikani cang sengün kelti.
[13] on ok oglum türgis kaganindan makarac mühürdar, oguz bilge mühürdar geldi. kirgiz kaganindan tardus inancu cor geldi. türbe yapici, resim yapan, kitabe tasi yapicisi olarak cin kaganinin yegeni cang general geldi.

kuzeydoğu yüzü

1 kül tigin kany yilka yiti yigirtmike ucdi. tokuzunc ay yiti otuzka yog ertürtümüz. barkin bedizin bitig tas[in] bicin yilka yitinc ay yiti otuzka kop alkd[imi]z. kül tigin ö[zi?] kirk artuk[i y]iti yasing[a] bulit bust[adi] ... bunca bedizcig tuygut ilteber kelü[r]ti.
[1] kül tigin koyun yilinda on yedinci günde uctu. dokuzuncu ay, yirmi yedinci günde yas töreni tertip ettik. türbesini, resimini, kitabe tasini maymun yilinda yedinci ay, yirmi yedinci günde hep bitirdik. kül tigin kendisi kirk yedi yasinda bulut cöktürdü ... bunca resimciyi tuygut vali getirdi.

güneydoğu yüzü

1 bunca bitig bitigme kül tigin atisi yol[l]ug tigin bitidim. yigirmi kün olurup bu taska bu tamka kop yol[l]ug tigin bitidim. igar oglaning izda taygununguzda yigdi igidür ertigiz. uca bardigiz. tengr[ide] tirigdekice...
[1] bunca yaziyi yazan kül tiginin yegeni yollug tigin, yazdim. yirmi gün oturup bu tasa, bu duvara hep yollug tigin, yazdim. degerli oglunuzdan, evladinizdan cok daha iyi beslerdiniz. ucup gittiniz. gökte hayattaki gibi ...

güneybatı yüzü
1 kül tigining altunin kümisin agisin barimin tör[t bing?] yilk[is]in ayigma tuygut bu ... begim tigit yügerü teng[ri ...] tas bitidim. yol[l]ug tigin.
[1] kül tiginin altinini, gümüsünü, hazinesini, servetini, dört binlik at sürüsünü idare eden tuygut bu ... beyim prens yukari gök ... tas yazdim. yollug tigin.

batı yüzü
1 kuridin [s]ogud örti. inim kül tigin... ücün öl[ü yitü?] isig kücüg birtük ücün türk bilge kagan ayukika inim kül tiginig küzedü olurtum. inancu apa yargan tarkan atig [b]ilrtim. [an]i ögürt[üm].
[1] batidan sog bas kaldirdi. kücük kardesim kül tigin ... icin, öle yite isi gücü verdigi icin, türk bilge kagani, nezaret etmek üzere, kücük kardesim kül tigini gözeterek oturdum. inancu apa yargan tarkan adini verdim. onu övdürdüm.

- bilge kağan abidesi -

doğu yüzü

1 tengri teg tengri yaratmis türk bilge kagan sabim: kangim türk bilge [kagan...]ti sir tokuz oguz iki ediz kerekülüg begleri buduni [ ...tü]rk teng[ri...]
[1] tanri gibi tanri yaratmis türk bilge kagani, sözüm: babam türk bilge kagani... sir, dokuz oguz, iki ediz cadirli beyleri, milleti... türk tanrisi...

2 üze kagan olurtum. olurtukuma öltecice sakinigma türk begler budun ögirip sebinip tongtamis közi yügerü körti. bödke özüm olunup bunca agir törüg tört bulungdaki [...]dim. üze kök tengri as[ra yagiz yir kilindukda ikin ara kisi ogli kilinmis].
[2] üzerinde kagan oturdum. oturdugumda ölecek gibi düsünen türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmis gözü yukari bakti. bu zamanda kendim oturup bunca agir töreyi dört taraftaki ...dim. üstte mavi gök, altta yagiz yer kilindikta,ikisi arasinda insan oglu kilinmis.

3 kisi oglinda üze ecüm apam bumin kagan istemi kagan olurmis. olurupan türk budunung ilin törüsin tuta birmis, iti birmis. tört bulung kop yagi ermis. sü sülepen tört bulungdaki budunug [kop almis, kop baz kilmis]. basligig [yü]kündürmüs, tizlig[ig sökürmis. ilgerü kadirkan yiska tegü kirü]
[3] insan oglunun üzerine ecdadim bumin kagan, istemi kagan oturmus. oturarak türk milletinin ilini, töresini tutu vermis, düzene soku vermis. dört taraf hep düsman imis. ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almis, hep tabi kilmis. basliya bas egdirmis, dizliye diz cöktürmüs. doguda kadirkan ormanina kadar, batida

4 temir kamigka tegi kondurmis. ikin ara idi oksuz kük türk iti anca olurur ermis. bilge kagan ermis, alp kagan ermis. buyruki bilge ermis erinc, alp ermis erinc. begleri yime buduni [yime tüz ermis, ani] ücün ilig anca tutmis erinc. ilig tutup törü[g itmis. özi anca kergek bolmis].
[4] demir kapiya kadar kondurmus. ikisi arasinda pek teskilatsiz gök türkü düzene sokarak öylece oturuyormus. bilgili kagan imis, cesur kagan imis. buyruku bilgili imis tabii, cesur imis tabii. beyleri de milleti de dogru imis. onun icin ili öylece tutmus tabii.ili tutup töreyi düzenlemis. kendisi öylece vefat etmis.

5 yogci sigitci öng re kün togsikdaki bökli cöl[l]üg il tabgac tüpüt apar purum kirkiz üc kurikan otuz tatar kitany tatabi bunca budun kelipen sigtamis, yoglamis. antag külüg kagan er[mis. anda kisre inisi kagan bolmis eri]nc. ogliti kagan bolmis erinc. anda [kisre inisi ecisin teg]
[5] yasci, aglayici, doguda gün dogusundan bökli cöllü halk, cin, tibet, avar, bizans, kirgiz, üc kurikan, otuz tatar,kitay,tatabi, bunca millet gelip aglamis, yas tutmus. öyle ünlü kagan imis. ondan sonra kücük kardesi kagan olmus tabii, ogullari kagan olmus tabii. ondan sonra kücük kardesi büyük kardesi gibi

6 kilinmaduk erinc, ogli kangin teg kilinmaduk erinc. biligsiz kagan olurmis erinc, yablak kagan olurmis erinc. begleri buduni tüzsüz ücün tabgac budun tebligin kürligin [ücün armakcis]in ücün inili [ecili kingsürtükin ücün begli budunlug]
[6] kilinmamis olacak, oglu babasi gibi kilinmamis olacak. bilgisiz kagan oturmustur,kötü kagan oturmustur. buyruku da bilgisizmis tabii, kötü imis tabii. beyleri, milleti ahenksiz oldugu icin, aldatici oldugu icin, cin milleti hilekar ve sahtekar oldugu icin, kücük kardes ve büyük kardesi birbirine düsürdügü icin, bey ve milleti

8 isig kücüg birmis. ilgerü kün togsik[k]a bökli kaganka tegi süleyü birmis. kurigaru temir kapigka süleyü birmis. tabgac kaganka ilin törüsin ali birmis. türk kara kamag budun anca timis: illig [ertim, ilim amti kani, kimke ilig kazganur men tir ermis].
[8] is gücü vermis. doguda gün dogusunda bökli kagana kadar ordu sevk edi vermis. batida demir kapiya ordu sevk edi vermis. cin kaganina ilini,töresini ali vermis. türk halk kitlesi söyle demis: illi millet idim,ilim simdi hani, kime ili kazaniyorum der imis.

9 kaganlig budun ertim, kaganim kani. ne kaganka isig kücüg birür men tir ermis. anca tip tabgac kaganka yagi bolmis. yagi bolup itinü yaratunu umaduk yana icikmis. bunca isig kücüg birtükgerü sakinmati türk budunug ölür[eyin, urugsir]atayin tir ermis. yokadu barir ermis.üze
[9] kaganli millet idim, kaganim hani, ne kagana isi, gücü veriyorum der imis.öyle diyip cin kaganina düsman olmus. düsman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediginden, yine tabi olmus. bunca isi, gücü vermedigini düsünmeden, türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayim der imis. yok olmaya gidiyormus. yukarida

10 türk tengrisi iduk yiri subi anca itmis erinc. türk budun yok bolmazun tiyin budun bolcun tiyin kangim iltiris kaganig ögüm ilbilge katunug tengri töpüsinde tutup yügerü kötürti erinc. kangim kagan yiti yigirmi erin [tasikmis tasra yoriyur tiyin kü esidip balikdaki tagikmis, tagdaki]
[10] türk tanrisi, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmistir. türk milleti yok olmasin diye, millet olsun diye, babam iltiris kagani, annem ilbilge hatunu gögün tepesinde tutup yukari kaldirmistir.babam kagan on yedi erle disari cikmis. disari yürüyor diye ses isitip sehirdeki daga cikmis, dagdaki

11 inmis. tirilip yitmis er bolmis. tengri küc birtük ücün kangim kagan süsi böri teg ermis, yagisi kony teg ermis. ilgerü kurigaru sülep tirmis, kubratmis. kamagi yiti yüz er bolmis. yiti yüz er bolup [ilsiremis kagansiramis budunug küng ed mis kuladmis budu]nug tü[rk tö]rüsin [icginmis]
[11] inmis. toplanip yetmis er olmus. tanri kuvvet verdigi icin, babam kaganin askeri kurt gibi imis, düsmani koyun gibi imis. doguya batiya asker sevk edip toplamis, yigmis. hepsi yedi yüz er olmus. yedi yüz er olup ilsizlesmis, kagansizlasmis milleti, cariye olmus, kul olmus milleti, türk töresine birakmis

12 budunug ecüm apam törüsince yaratmis bosgurmis. tölis tardus budunug anda itmis. yabgug sadig anda birmis. biriye tabgac budun yagi ermis. yiriya baz kagan, tokuz oguz budun yagi ermis. ki[rkiz kurikan otuz tatar kitany tatabi kop yagi ermis. ka]ngim [kagan bunca ...kirk artuki]
[12] milleti, ecdadimin töresince yaratmis, yetistirmis. tölis, tardus milletini orda tanzim etmis. yabguyu, sadi orda vermis. güneyde cin milleti düsman imis. kuzeyde baz kagan, dokuz oguz kavmi düsman imis. kirgiz, kurikan, otuz tatar, kitay, tatabi hep düsman imis. babam kagan bunca ... kirk

13 yiti yolu sülemis, yigirmi süngüs süngüsmis. tengri yarlikaduk ücün illigig ilsiretmis,kaganligig kagansiratmis yagig bazi kilmis, tizligig sökürmis, basligig yükündürmis. kangim kagan [anca ilig törüg kazganip uca barmis]. kangim [kaganka] bas[lay]u baz kaganig balbal [tikmis. kangim]
[13] yedi defa ordu sevk etmis, yirmi savas yapmis. tanri icin illiyi ilsizletmis, kaganliyi kagansizlatmis, düsmani tabi kilmis, dizliye diz cöktürmüs, basliya bas egdirmis. babam kagan öylece ili, töreyi kazanip, ucup gitmis. babam kagan icin ilkin baz kagani balbal olarak dikmis. babam

14 kagan uctukda özüm sekiz yasda kaltim. ol törüde üze ecim kagan olurti. olurupan türk budunug yice itdi, yice igit[t]i. ciganyig bay kildi, azig öküs kildi. ecim kagan olurtuk[d]a özüm tigin erk[ ... }iy[ ... ] tengri [yarladuk ücün]
[14] kagan uctugunda kendim sekiz yasinda kaldim. o töre üzerine amcam kagan oturdu. oturarak türk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. fakiri zengin kildi, azi cok kildi. amcam kagan oturdugunda kendim prens ... tanri buyurdugu icin

15 tört yigirmi yasimka tardus budun üze sad olurtum. ecim kagan birle ilgerü yasil ögüz santung yazika tegi süledimiz.kurigaru temir kapigka tegi süledimiz.kögmen asa kirkiz yiringe tegi s[üledimiz. kamagi bis] otuz sü[ledimiz. üc yigirmi süngüsdümüz. illigig ilsiretdimiz. kaganligig kagansiratdimiz, tizligig]
[15] on dört yasimda tardus milleti üzerine sad oturdum. amcam kagan ile doguda yesil nehire, santug ovasina kadar ordu sevk ettik. batida demir kapiya kadar ordu sevk ettik. kögmeni asarak kirgiz ülkesine kadar ordu sevk ettik. yekun olarak yirmi bes defa ordu sevk ettik, on üc defa savastik. illiyi ilsizlestirdik, kaganliyi kagansizlastirdik. dizliye

16 sökürtümüz, basligig yükündürtümüz. türgis kagan türk[üm] budunum erti. bilmedükin ücün bizinge yangildukin yazindukin ücün kagani ölti, buyruki begleri yime ölti. on ok budun emgek körti. ec[ümiz apamiz tutmis yir sub idi]siz kalmazun [tiyin az budunug itip yaratip ... bars beg]
[16] diz cöktürdük, basliya bas egdirdik. türgis kagani türküm, milletim idi. bilmedigi icin, bize karsi yanlis hareket ettigi, ihanet ettigi icin kagani öldü, buyruku, beyleri de öldü. on ok kavmi eziyet gördü. ecdadimizin tutmus oldugu yer, su sahipsiz kalmasin diye az milletini tanzim ve tertip edip ... bars bey

17 erti. kagan atig bunda biz birtimiz. singilim kuncuyug birtimiz. özi yazindi, kagani ölti, buduni küng kul boldi. kögmen yir sub idisiz kalmazun tiyin az kirkiz budunug i[tip] yaratip keltimiz. süngüstümüz. [... ilin yana birtimiz. ilgerü] kadirkan y[isig asa] b[udunu]g anca [kondurtumuz, anca itdimiz. kurigaru]
[17] idi.kagan adini burda biz verdik kiz kardesim prensesi verdik. kendisi ihanet etti, kagani öldü, milleti cariye, kul oldu. kögmenin yeri, suyu sahipsiz kalmasin diye az, kirgiz milletini tanzim ve tertip edip geldik. savastik... ilini geri verdik. doguda kadirkan ormanini asarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. batida

18 kengü tarbanka tegi türk budunug anca kondurtumuz, anca itdimiz. ol ödke kul kullug küng künglüg bolmis erti. inisi ecisin bilmez erti, ogli kangin bilmez erti. anca kazganmis anca itmis ilim[iz törümüz erti. türk oguz begleri bud]un esid: üze tengri basma[sar asra] yir telinmeser
[18] kengü tarbana kadar türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. o zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmustu. kücük kardes büyük kardesini bilmezdi, oglu babasini bilmezdi. öyle kazanilmis, öyle düzene sokulmus ilimiz, töremiz vardi. türk, oguz beyleri, milleti isit: üstte gök basmasa, altta yer delinmese,

19 türk budun iling in törüng ün kim artati udaci [ert]i? türk budun ertin, ökün! küregüngün ücün igidmis kaganinga ermis [barmis edgü] ilinge kenkü yangildig, yablak kigürtüg. yaraklig kandin kelip yanya iltdi? süngüglüg kandin [kelipen] süre [iltdi? iduk ötüken yi]s budun bardig. ilgerü [barigma] bardig. kurigaru
[19] türk milleti, ilini töreni kim bozabilecekti? türk milleti, vaz gec, pisman ol! disipsizliginden dolayi, beslemis olan kaganina, hür ve müstakil iyi iline karsi kendin hata ettin, kötü hale soktun. silahli nereden gelip dagitarak gönderdi? mizrakli nereden gelerek sürüp gönderdi? mukaddes ötüken ormanin milleti, gittin!doguya giden, gittin! batiya,

20 barigma bardig. barduk yirde edgüg ol erinc:[kani]ng ögüzce yügürti. süngüküg tagca yatdi. beglik uri ogling in kul kildig. [isilik kiz oglung in] küng kildig. ol bilmedükügün ücün yablakingin ücün ecim kagan uca bardi. baslayu kirkiz kagan[ig balbal tikdim].türk budun ati küsi yok bolmazun tiyin kangim kaganig
[20] giden, gitti! gittigin yerde hayrin su olmali: kanin nehir gibi kostu. kemigin dag gibi yatti. beylik erkek evladini kul kildin. hanimlik kiz evladini cariye kildin. o bilmemenden dolayi, kötülügün yüzünden amcan kagan ucup gitti. önce kirgiz kaganini balbal olarak diktim. türk milletinin adi sani yok olmasin diye, babam kagani,

21 ögüm katunug kötürügme teng ri il birig[me te]ng ri türk budun ati küsi yok bolmazun tiyin özümün ol tengri kagan olurt[di erinc.neng] yilsig budunda üze olurmadim. icre assiz tasra tonsuz yabiz yablak budunda [üze olurtum]. [inim kpl ti]gin iki sad inim kül tigin [birle] sözlesdimiz. [kangimiz]
[21] annem hatunu yükselten tanri, il veren tanri, türk milletinin adi sani yok olmasin diye, kendimi o tanri kagan oturttu tabii. varlikli, zengin millet üzerine oturmadim. icte assiz,dista elbisesiz; düskün,perisan millet üzerine oturdum. kücük kardesim kül tigin, iki sad, kücük kardesim kül tigin ile konustuk. babamizin,

22 ecimiz kazganmis budun ati küsi yok bo[lmaz]un tiyin, türk budun ücün tün udimadim. küntüz olurmadim. inim [kül tigin birle iki sad] birle ölü yitü kazgandim. anca kazganip biriki budunug ot sub kilmadim. men [özüm kagan olurtukuma] yir sayu barmis bu[dun yadagin yaling in?] ölü yitü [yana]
[22] amcamizin kazanmis oldugu milletin adi sani yok olmasin diye türk milleti icin gece uyuyamadim, gündüz oturmadim. kücük kardesim kül tigin ile, iki sad ile öle yite kazandim. öyle kazanip bütün milleti ates,su kilmadim. ben kendim kagan oturdugumdan her yere gitmis olan millet yaya olarak, ciplak olarak, öle yite geri

23 kelti. budunug igideyin tiyin yirigaru oguz budun tapa ilgerü kitany tatabi [bu]dun tapa birigerü tabgac tapa iki yigir[mi süledim...] süngüsdüm. anda kisre tengri yarlakaduk ücün kutum ülügüm bar ücün ölteci budunug [tilgür]ü igit[t]im. yaling budunug tonlug kildim. cigany bud[unug] bay ki[ldim].
[23] geldi. milleti besleyeyim diye kuzeyde oguz kavmine dogru; doguda kitay, tatabi kavmine dogru, güneyde cine dogru on iki defa ordu sevk ettim... savastim. ondan sonra tanri buyurdugu icin, devletim, kismetim var oldugu icin, ölecek milleti diriltip besledim.ciplak milleti elbiseli kildim. fakir milleti zengin kildim.

24 az budunug öküs kildim. igar illigde i[gar] kaganligda yig kildim. tört bulung daki budunug kop baz kildim, yagisiz kildim. kop manga körti. yiti yigirmi yasima tangut tapa süledim. tangut budunug bozdum. oglin yo[tuz]in yilkisin barimin anda altim. sekiz yegirmi yasima alti c[ub sogdak]
[24] az milleti cok kildim.degerli illiden,degerli kaganlidan daha iyi kildim. dört taraftaki milleti hep tabi kildim, düsmansiz kildim. hep bana itaat etti. on yedi yasimda tanguta dogru ordu sevk ettim. tangut milletini bozdum. oglunu, karisini, at sürüsünü, servetini orda aldim. on sekiz yasimda alti cub sogdaka

25 tapa süledim. budunug anda bozdum. tab[gac o]ng tutuk bis tümen sü kelti. iduk basda süngüsdüm. ol süg anda yok kildim. yigirmi yasima basmil iduk [ku]t ogusum budun erti, arkis idmaz tiyin süledim. k[ ... ]m icgertim,kaling[in] ebirü kelürtüm.iki otuz yasima tabgac
[25] dogru ordu sevk ettim. milleti orda bozdum. cinli ong vali, elli bin asker geldi. iduk basta savastim. o orduyu orda yok ettim. yirmi yasimda, basmil iduk kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. k ... m tabi kildim, malini cevirip getirdim. yirmi iki yasimda cine

26 tapa süledim. caca sengün sekiz tümen [sü] birle süngüsdüm. süsin anda ölürtüm. alti otuz yasima cik budun kirkiz birle yagi bolti. kem kece cik tapa süledim. örpente süngüsdüm. süsin sancdim. az [b]u[dunug alti]m. [ ... ic]gertim. yiti o[tuz yasim]a kirkiz tapa süledim. süngüg batimi
[26] dogru ordu sevk ettim. caca general, seksen bin asker ile savastim. askerini orda öldürdüm. yirmi alti yasimda cik kavmi kirgiz ile beraber düsman oldu. kemi gecerek cike dogru ordu sevk ettim. örpende savastim. askerini mizrakladim. az milletini aldim ... tabi kildim. yirmi yedi yasimda kirgiza dogru ordu sevk ettim. mizrak batimi

27 karig söküpen kögmen yisig toga yo[rip] kirkiz budunug uda basdim. kaganin birle songa yisda süngüsdüm. kaganin ölürtüm, ilin anda altim. ol yilka türgis tapa altun yisig asa [ir]tis ögüzüg kece yori[dim. türgis budunug uda] basdim. türgis kagan süsi otca borca kelti.
[27] kari söküp, kögmen ormanini asarak yürüyüp kirgiz kavmini uykuda basdim. kagani ile songa ormaninda savastim. kaganini öldürdüm, ilini orda aldim. o yilda türgise dogru altin ormanini asarak irtis nehrini gecip yürüdüm. türgis kaganinin ordusu ates gibi, firtina gibi geldi.

28 bolcuda süngüsdümüz. kaganin yabgu[si]n sadin anda ölürtüm. ilin anda altim. otuz yasima bis balik tapa süledim. alti yoli süngüsdüm. [... sü]sin kop ö[lü]rtüm anda icreki ne kisi tin[...]i yok [bolda]ci er[ti...]a okigali kelti. bis balik ani ücün ozdi. otuz artuki
[28] bolcuda savastik. kaganini, yabgusunu, sadini orda öldürdüm. ilini orda aldim. otuz yasimda bes balika dogru ordu sevk ettim. alti defa savastim ... askerini hep öldürdüm. onun icindeki ne kadar insan ... yok olacakti ... cagirmak icin geldi. bes balik onun icin kurtuldu. otuz

29 bir yasima karluk budun bung suz [er]ür barur erkli yagi boldi. tamag iduk basda süngüsdümiz. karluk budunug ölürtüm, anda altim[ ... bas]mil kara [ ...bud...] karluk budun tir[ilip kelti ... ]m ö[lürtüm]. t[okuz ogu]z mening budunum erti. tengri yir bulgakin ücün öding[e]
[29] bir yasimda karluk milleti sikintisiz,hür ve serbest iken düsman oldu. tamag iduk basta savastim. karluk milletini öldürdüm, orda aldim ... basmil kara ... karluk milleti toplanip geldi ... m, öldürdüm. dokuz oguz benim milletim idi. gök, yer bulandigi icin, ödüne

30 küni tegdük ücün yagi boldi. bir yilka tört yoli süngüsdüm. ang ilki togu balikda süngüsdüm. togla ögüzüg yüzüti kecip süsi [ ... ]. ikinti andirguda süngüsdüm. süsin sancdim. [ ... ücünc cus basinda sü]ng üsdüm. türk budun adak kamsat[t]i, yablak
[30] kiskanclik degdigi icin düsman oldu. bir yilda dört defa savastim: en önce togu balikta savastim. togla nehrini yüzdürerek gecip ordusu ... ikinci olarak andirguda savastim. askerini mizrakladim ... ücüncü olarak cus basinda savastim. türk milleti ayak titretti, perisan

31 boldaci erti. oza yany a keligme süsin agit[t]im. öküs ölteci anda tirilti. anda tongra yilpaguti bir ogusug tonga tigin yog[inda] egire tokidim. törtünc ezginti kadizda süngüsdüm. süsin anda sancdim, yabritdim [ ... ] yarbit [ ... yasi]ma amgi korgan kisladikda yut boldi. yazinga
[31] olacakti. ilerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm. cok ölecek orda dirildi.orda tongra yigiti bir boyu tongra tigin mateminde cevirip vurdum. dördüncü olarak ezginti kadizda savastim. askerini orda mizrakladim, yiprattim ... yiprat ... otuz iki yasimda amgi kalesinde kisladikta kitlik oldu. ilk baharinda

32 oguz tapa süledim. ilki sü tasikmis erti, ikin sü ebde erti. üc oguz süsi basa kelti. yadag yabiz boldi tip algali kelti. [sing]ar süsi ebig barkig yuligali bardi, singar süsi süngüsgeli kelti. biz az ertimiz, yabiz ertimiz. og[uz ... ]t yag[i ... tengri] küc birtük ücün anda sancdim,
[32] oguza dogru ordu sevk ettim. ilk ordu disari cikmisti, ikinci ordu merkezde idi. üc oguz ordusu basip geldi. yaya, kötü oldu diyip yenmek icin geldi.bir kisim ordusu evi barki yagma etmek icin gitti, bir kisim ordusu savasmak icin geldi. biz az idik, kötü durumda idik. oguz ... düsman ... tanri kuvvet verdigi icin orda mizrakladim,

33 yany dim.tengri yarlikaduk ücün men kazganduk ücün türk budun kazg[anmis eri]nc. men iniligü bunca baslayu kazganm[asa]r türk budun ölteci erti, yok [bolda]ci erti. [türk] begler [budun anc]a sakining, anca biling. oguz bu[dun ... ]d idmayin tiyin süle[dim].

34 ebin barkin bozdum. o[guz] budun tokuz tatar birle tirilip kelti. aguda iki ulug süngüs süngüsdüm. süsin [boz]dum. ilin anda altim. anca kazgan[ip ... teng ri] yarlikaduk ücün ö[züm] otuz artuki ü[c yasima ... ]uk erti. ödsig ötülüg küc

35 igidmis al[p kaganinga ya]ng ildi. üze tengri iduk yir sub [ecim ka]gan kut taplamadi erinc. tokuz oguz budun yirin subin idip tabgacgaru bardi. tabgac [ ... ] bu yirde kelti. igideyin tiyin sak[inip ...] budun [ ... ]

36 yazukla[... bi]riye tabgacda ati küsi yok boldi. bu yirde manga kul boldi. men özüm kagan olurtukum ücün türk budunug [ ... ]i kilmadim. [ilig] törüg yigdi

edit: maksat gelecek nesillere net bilgi, çoğu sitede yok bundan. kopyaladıkça beni hatırlayın gençler, bekido diye biri yardım etmişti diyin, bol dua edin.

(bkz: orhun anıtları)

sanıldığı kadar eski olmayan ama moğollarla aynı soydan geldiğimiz ispatlayan yazıtlar. mete han ın gerçek adının mao the, olduğu alptekin e alp tigin dendiği çinceye yakın bir alfabe ve aksan kullanıldığı yazıtlardır. budizmin türklerin savaşçı ruhunu bozduğu ve bölücülük yaptığından bahsedilir. çin entrikalarına gelmemiz konusunda uyarır bizi. (bkz: uygurlar)