bir elektronun yerinin ve hızının aynı anda birlikte ölcülemeyecigini savunan ilkedir.
Ya elektronun hizini ölçersin ya da yerini bulursun der...
elektron'un yerini belirlemek için gönderilen foton'un elektronu yerinden saptırması ile tam olarak yerinin , eğer gönderilmezse tam olarak enerjisinin saptanamayacığını öne süren ilkedir.elektronun enerjisini öğrenmek için tam yerini bilmek gerekmektedir, gönderilen foton ise yerini belli eder ama elektronu etkileyerek enerjisini değiştirir.ya yeri ya da enerjisi tam olarak hesaplanamamaktadır.

ilkenin öngördüğü diğer madde elektronun enerjisi ile yerinin integral çarpımının plank sabitinden büyük olmasıdır.
belirsizlik ilkesi, fizik çevrelerinde tartışıldığı kadar düşünce dünyasında da tartışılmıştır. bu ilkeden yola çıkarak savunulan "madde yok oldu" iddiası, felsefe ve sosyolojide karşılığını "toplum yok oldu" biçiminde bulmuştur.
heisenberg'in öğrencisi olan yılmaz öner belirsizlik kuramı eleştirisi üzerinden kendi kuramı olan prodeterminizmi oluşturmuştur. öner, belirsizlik ilkesine olasılıkların determine edilmesi düşüncesi ve yaşar kalma olasılığı kavramlarıyla karşı çıkmıştır.

(bkz: werner heisenberg)
(bkz: yılmaz öner)
(bkz: prodeterminizm)
(bkz: albert einstein)
(bkz: kuantum fiziği)
bkz: (bkz: izafiyet) ya da görelilik
bugün derste duyduğum tamamen alakasız bir konuda, aklıma gelen ilke.
ders yardımcı üreme teknikleri ile ilgiliydi. spermlerin seçiminden falan bahsediyordu hoca. bir spermin x kromozomu mu, y kromozomu mu taşıdığını bilebilir miyiz, buna göre de çocuğun cinsiyetini zigot oluşmadan belirleyebilir miyiz şeklinde bir yere geldi laf. eğer spermin taşıdığı kromozumu belirlemeye kalkarsak, o spermi döllenme için kullanamayız dedi hoca (kromozom belirlemek için yapılacak işlemlerden sonra sperm özelliklerini kaybediyor). aklımda birden bir heisenberg ampülü yandı. benzemiyor değil hani.

edit: işbu benzerlik, aslen schrodinger'in kedisi ile kurulmuştur ve izafidir. comet child'a teşekkürler.
(bkz: improbable)
ilke elektron için net bir konum ve hız kesitirimi yapılamaz der. sadece belirli bir olasılık aralığı için konum ve hız tespitine imkan verir, oda yersen. *
heisenberg uncertainity principle.
kuantum fiziğindeki dört farklı yaklaşımdan en yaygın okutulanı olan kopenhak yorumunun* temelini oluşturur.
bu yaklaşımda parçacık hakkında sahip olduğumuz bilgiler, parçacığın dalga fonksiyonundan elde edilen olasılık dağılımlarıdır. kategorik olarak newton mekaniğindeki hareket denkleminin muadilidir.
yanlıştır.

Elektronların hareketlerini kontrol eden bir değişken varsa ölçülebilir. Yani Elektronların hareketlerinde bir amaç varsa, bu amacı belirleyen bir güç de vardır. Eğer öyle bir güç varsa, ışık dalgası olmadan elektronları gözlemlemenin bir yolu da vardır. ....Belki de elektronlar zeki varlıklardır?

(bkz: kuantum fiziği)
kısaca bu teori şunu anlatır:
atom yapısı dünyaya oranlanabilirse; elektronlar aynı anda taksim de de honolulu da da olabilir.
(bkz: heisenbergsche unschärferelation)
her olgu kendinden önceki bir olgudan oluşur ilkesini yani determinizmi bitirmiştir. en azından atomik boyutta bitirmiştir. çünkü elektronun aynı anda hem konumu, hem hızı belirlenemez. yani elektronun konumunu belirlemiş olsak, bulunduğu yere geliş süresini bilmediğimiz için bir önceki konumunu belirtemeyiz, ispat edemeyiz. atom altı tanecikler toplumlar gibi davranmazlar.
hiçbir şeyi gerçekte olduğu gibi gözlemleyemezsiniz, gözlemlediğiniz herşeyi değiştirirsiniz(bu bölüm çift yarık deneyinde gerçekleşmiş) diyen ilke.
bu açıdan bakılınca çok felsefik hatta sosyolojik ve psikolojik izdüşümleri çok ilginç.
ayrıca (bkz: yılmaz öner)
en basit şekilde, bir atomun hızını belirleyebilirseniz yerini, yerini belirleyebilirseniz hızını belirleyemezsiniz der. sayısal çözümü basit olarak gösterilse de mantığa uymayan bir çok yeri mevcuttur.
bir elektronun konumu ve hızı aynı anda bilinemez, der. Ya hızını bulursun yada konumunu. X noktasında v hızında diyemezsin.
Elektronun konumunu ve hızını aynı anda bulamazsın der heisenberg.Formülüde Delta x . Delta px >h/2 dir. Burada Delta x, x konumunda ki belirsizliği, Delta p_x ise x yönündeki momentumdaki belirsizliği temsil eder.
19 yaşında doktorasını tamamlayıp 23 yaşında kuantum mekaniğini ortaya atan gelmiş geçmiş en büyük süper zekalı insanın ortaya attığı fizik kuramıdır. ciddi anlamda felsefik düşüncelere yol açabilir.
eğer 125 kilo methimiz varsa, bunu 1 yıla bölüp ne kadar sürede zengin olabiliriz?
ölçüm metodlarının yetersizliğinden nemalanan ilke. bir ölçen var ise objektif bir ölçümün olamayacağını ölçücünün sonuçları etkilediğini savunur.
özeti şu şekilde olan ilke.

sabri sarıoğlu'nu elektron olarak düşünüyoruz. futbol sahasını da elektron bulutu. sabri gayet hızlı koşar bildiğiniz üzere. ama pata küte koşar. nereye gittiği belli değildir. sadece koşar.

heh şimdi tam bu noktada, eğer sabri sarıoğlu'nun hızını biliyorsak, bu adamın futbol sahasının neresinde olduğunu bilemeyiz. çünkü bu herifin sağı solu belli değil. haa eğer bu adamın futbol sahasındaki yerini bilirsek, bu sefer de nasıl bir hızda koştuğunu bilemiyoruz. çünkü yine pata küte davranıyor.
Derinlik ve çoklu boyutlardan yoksun günümüz biliminin odak noktası eksikliğinden kaynaklanan ilke edinilmiş hızı ve yeri aynı anda bilememe olayı. eğer bu derinlik ve boyut duvarını aşarsak bambaşka maceralara yelken açacağız.

Not: tabiki de sayısalcı değilim.
ΔpΔxh≥ℏ/2 dir. yani derki; öyle her istediğin şeyin momentum ve konumunu aynı anda bilemezsin. ya yerini bilebilirsin, ya da momentumunu. bu yüzden kendisinden bir takım felsefik sonuçlar bile çıkarılabilir. tabii bu durum atom altı dünya için geçerlidir. gözlemci gözlenen elektron ile bağlantılıdır ve gözlediği elektrona yaptığı bu gözlem ile etki eder. baksan bir ayrı bakmasan bir ayrı dert.
görsel
kendisi kuantum fiziğinin en gereklilerinden oluyor. bu ilke "doğanın en temel olguları belirsizdir. üzerine laf söylemeyin". gösterimi zordur. günlük hayatımızda etkisi yok ya da fark edilemez olarak söylenmekte. başarılı deneyleri vardır elbet ama tatmin edici düzeyde olanı yok.

werner heisenberg 1927 yılında kuantum fiziğinin sezgisel modelini kurmakla meşgulmüş. kuantum fiziğinin belirli niceliklerini ne kadar net olarak bilebiliriz diye düşünüyormuş. o sırada bu düşüncelerine cevap ararken bazı kısıtlamalarla karşılaşmış. belirsizlik ilkesini şöyle açıklamak daha iyi olacaktır:

parçacık ne kadar net ise, momentum o derece düşüktür. bunları bilirken parçacığın konumunu bildiğimiz kesinlik, momentumun kesinliğini etkiler.

denklemsel olarak iki farklı gösterimi mevcut.

(simgelerini yapamıyorum)
deltax * deltap ile h-bar birbiriyle orantılı oluyor.

deltae * deltat yine h-bar ile orantılı.

değerler kümesini açıklamak gerekiyor:

buradaki h-bar dediğimiz şey indirgemeli planck sabiti. hesaplanması basit oluyor Ps/2pi ancak işi bilene basit bu hesap.

deltax parçacık konumunun belirsizliği

deltap parçacık momentum belirsizliği
deltae parçacıktaki enerjinin belirsizliği
deltat parçacık ve zaman belirsizliği

bu değerlere göre bulunan bir belirsizlik değeri aşırı düşük ise mutlaka buna karşılık kesinlik kazanan farklı bir belirsizlik vardır. belirsizlik ne derece düşerse o derece korunan bir orantı ortaya çıkar.

burada bilinmesi gereken şey iki belirsizlik değerinin aynı anda yüksek kesinlikle ölçülemeyeceği. birindeki değer, bize diğeri açısından fikir verebilir.

örneğin konumx değerinin belirsizlik değeri 10 olsun o zaman momentumy değeri 2 olmalıdır.

kuantumda ise schrödinger'in kedi deneyi var. burada gözlemcinin etkisi durumu ortaya çıkıyor. bu problemler kuantum fiziğine gelince birbiriyle ayrılan farklı problemler oluyorlar. belirsizlik ilkesi gözlem var mı yok mu şeklinde bakmaz, kuantum sistemlerdeki davranışının kesin olarak açıklanmasına sınırlar koyar.

gözlemci etkisinde ise durum farklıdır. örneğin gözlem yaptığımız sistem ile gözlem yapmadan önceki sistem farklı davranışlar sunabilir.
Heisenberg belirsizlik ilkesi kuantum fiziğinin temel taşlarından birisidir. isminden de anlaşıldığı gibi bu ilke, doğanın en temel olgularının belirsizliğini kesin bir şekilde tanımlar. Bu belirsizlik çok zorlu bir yol ile gösterilir ve bu yüzden günlük hayatımızda etkileri yoktur. Sadece titiz biçimde düzenlenmiş deneylerle ortaya çıkarılır.

Heisenberg Belirsizlik ilkesi 1927'de Alman fizikçi Werner Heisenberg tarafından ileri sürülmüştür. Kuantum fiziğinin sezgisel bir modeli kurulmaya çalışılırken Heisenberg, belirli nicelikleri ne kadar net şekilde bilebilir olduğumuz üzerinde birtakım kısıtlamalar olduğunu düşündü. Spesifik olarak Belirsizlik ilkesinin en açık uygulaması şu şekildedir:

"Bir parçacığın konumunu ne kadar büyük kesinlikte bilirsek aynı anda aynı parçacığın momentumunu o kadar düşük kesinlikte bilebiliriz."

Heisenberg Belirsizlik ilişkileri

Heisenberg Belirsizlik ilkesi kuantum sistemin doğası hakkında ortaya konmuş oldukça kusursuz matematiksel bir ifadedir. Bu fiziksel ve matematiksel terimler her zaman bir sistem hakkında bahsedeceğimiz kesinlik derecesini sınırlandırır. Şimdi yazacağımız iki denklem bu konuda en sık kullanılan denklemlerdir.


Denklem 1: Δx . Δp h-bar ile orantılıdır.

Denklem 2: ΔE . Δt h-bar ile orantılıdır.

Buradaki semboller:

h-bar: indirgenmiş Planck sabiti olarak adlandırılır.Planck sabitinin 2π'ye bölünmesiyle elde edilir.

Δx (delta-x olarak okunur): Verilen parçacığın konumundaki belirsizliktir.
Δp: Parçacığın momentumundaki belirsizliktir.
ΔE: Parçacığın Enerji belirsizliğidir.
Δt: Parçacığın zaman ölçümündeki belirsizliktir.

Bu denklemlerden ölçümünü yaptığımız sistemlerin kesinlik derecesinin mükemmel olamayacağını görüyoruz. Eğer bu ölçümlerden birindeki belirsizlik çok küçük olursa buna karşılık gelen aşırı kesin bir değer ölçümü mevcuttur. Bu ilişki bize orantıyı korumak için belirsizliğin düşmesi gerektiğini söyler.

Diğer deyişle bir denklemde asla iki değeri aynı anda sınırsız kesinlikle ölçemeyiz. Konumu ne kadar büyük kesinlikle ölçersek, momentumunu da o kadar az kesinlikte ölçebiliriz, veya tam tersi. Zamanı ne kadar mükemmel kesinlikte ölçersek aynı andaki enerjiyi o kadar az kesinlikte ölçeriz, veya tersi.


Bir Düşünce Deneyi

Bu tuhaf konuya açıklık getirmek için, gerçek hayatta tasarlayacağımız benzetme bir örnek verebiliriz. Bir yarış arabası olsun ve varış çizgisini geçerken aynı anda hem varış çizgisini ne zaman geçtiğini hem de bu andaki hızını ölçmek isteyelim. Bir kronometre tuşuna basarak varış çizgisine değdiği anda, süreyi kronometreye kaydederiz (kronometrenin elimizde olduğunu farzederek) ve hemen sonra varış çizgisini geçme anında, süreyi kaydetmek için tekrar basarız. Bu klasik örnekte açıkça belirsizliğin bir derecesi mevcuttur, çünkü bu eylemlerimiz (özellikle tuşa basma eylemi) fiziksel bir zaman almıştır. Arabanın varış çizgisine değdiğini göreceğiz, kronometre düğmesine basacağız, çizgiden çıktığını göreceğiz, tekrar basacağız. Bu yollarla, sistemin fiziksel doğası tüm bunların nasıl bir kesinlikte olacağına belirli bir sınır koyar.

Bu tarz birçok benzer klasik örnekle kuantum fiziksel davranışı sergileme çabaları vardır. Bu benzetmede olduğu gibi tüm bunlarda da çeşitli noksanlıklar bulunur. Fakat yine de fiziksel gerçeklik bir dereceye kadar kuantum alanıyla ilişkilendirilebilmektedir.

Belirsizlik ilkesi ve Kuantum Fiziği

Kuantum fiziğinde belirsizlik ilkesiyle birlikte kafaları karıştıran diğer şey Schrödinger'in kedisi deneyinde ortaya konulan "gözlemci etkisi" durumudur. Bunlar kuantum fiziğinde gerçekte birbirinden tümüyle farklı iki problemdir ve klasik düşüncelerimizi zorlamaktadırlar. Belirsizlik ilkesi, gözlem yapıp yapmadığımıza bakmadan, bir kuantum sistemin davranışının kesin olarak yorumlanmasına temel sınırlamalar getirir. Gözlemci etkisi ise biz gözlem yaptığımız zaman sistemin, gözlem yapmadan önceki davranışından farklı davranacağını ifade eder.
Elektronun yeri ve hızı aynı anda bulunamaz diyen heisenberg ilkesi. Arkadaşlar olay şu: biz elektrona hızını ve yerini belirlemek için bir foton yolluyoruz ama bu yolladığımız foton elektrona çarpıyor ve elektron eski yerinden başka bir yere fırlıyor. Yani aslında elektronun yerini ve hızını aynı anda bulacak bilgiye asla tam olarak ulaşamıyoruz. Evet.

Sözlük bey emretti, çok fazla sözlükiçi entry giriyormuşum da bilgi entrym yokmuş da vs. Ben de bunları yazam dedim gece gece deli gibi. Neyse iyi geceler sözlük-moderasyon hariç-.

görsel