gama ışını patlaması

Kütlesi çok yüksek olan bir yıldızın çökmesi sonucu* ya da bileşenleri nötron yıldızı olan çift yıldız sistemindeki nötron yıldızlarının birbiriyle birleşmesi sonucu açığa çıktığı düşünülen patlama benzeri uzay olgularıdır. evrendeki en enerjik ve güçlü patlamalar olarak bilinirler. Bizler bunları milyarlarca kilometre uzaklarda gözlerken, tepemizde, atmosferde gerçekleştiklerinden habersizdik. Ancak tepemizde daha az enerjik biçimde gerçekleştikleri sanılıyor. Bu da belirli kozmik ışınlara sebep oluyor. Bizim üzerimizdeki etkileri ise henüz bilinmiyor.

Uzayda olan gama ışın patlamaları son derece tehlikeli; Bütün dünya için tehlikeli. Yakınlarımızda bir yerde vuku bulsa, dünya'yı bir anda kurutur. Bakteri yaşamı bile kalmaz geride. Dünya atmosferinde meydana gelen patlamaların sebebi ise şimşekler.

Ortaçağ'da yaşanan bir Gama ışını patlamasının, Çinliler tarafından çıplak gözle gözlendiği rivayetler arasında.

kara deliklerin oluşum aşamasında ortaya çıktığı düşünülen, saniyeler mertebesinde sürdüğü halde, yaklaşık olarak güneş'in tüm ömrü boyunca, yani milyarlarca yıllık enerji yayılımına eşit derecede yüksek enerji yayan patlama.

ilk kez nükleer test algılama uyduları olan vela uyduları tarafından keşfedildi bu patlamalar. aslında bu uydular, uzayda yapılması olası olan nükleer denemeler sonrasında ortaya çıkan ışınımları algılamak için yapılmıştı soğuk savaş döneminde. oldukça yüksek bir yörüngede, birçok parazit sinyalden uzakta dolandıkları için, algılayabilecekleri herhangi bir sinyale karşı duyarlılıkları iyiydi.

vela 3 ve 4 adlı araçlar, dedektörlerde nükleer patlamalardan sonra ortaya çıkıp yavaş yavaş sönen ışınımdan çok daha farklı, 2 adet pik noktasına sahip bir ışınım algıladı.

daha sonra geliştirilip özellikle bu işin üzerine eğilen vela 6 sistemleri, patlamanın nereden geldiğini saptayabilecek şekilde farklı yerlerde konumlandırıldığından, bir sonraki patlamanın güneş sistemi içerisinden gelmediği kesin olarak anlaşıldı ve böylece uzayda bir yerlerde bu türden patlamaların arada bir gerçekleştiği kesinleşmiş oldu. daha sonra sadece bu konuda araştırma yapacak uydular da yörüngeye gönderildi.

son derece enerjik patlamalar olsalar da, etkilenmek için oldukça yakın bir yerlerde gerçekleşmeleri gerekiyor. eğer yeterince yakında bir tane gerçekleşseydi, atmosfer tabakalarımızı bile soyup atabilirdi uzaya ve hepimiz yok olabilirdik. hatta bazı bilim insanları, milyonlarca yıl önce yaşamış ilkel canlılara ilişkin bazı kitlesel yok oluşların, bu türden bir olayla ilişkili olabileceğini düşünüyor.

"Çok kısa bir süreliğine güneşten bir milyon trilyon kat daha fazla parlayan olaylardır.
Gökbilimcilere göre beş milyon yılda bir dünya'daki yaşamı etkileyecek kadar yakın gama ışını patlamaları yaşanıyor. Ağaç halkaları, dünyayı vuran son patlamanın 1.250 milyon yıl önce olduğunu gösteriyor. Dünyanın dört bir yanından toplanan ağaç halkaları, 774 yılında karbon-14 seviyesinin normalin 20 katına çıktığını ortaya koydu. Böyle bir etki, dünya'dan yaklaşık 13.000 ışık yılı uzaklıktaki bir gama ışını patlamasından kaynaklanmış olabilir.
Bazı bilim insanlarına göre gama ışını patlamaları, yaklaşık 440 milyon yıl önce omurgasız deniz canlılarının %60'nın öldüğü ordovisyen-silüryen yok oluşu da dahil olmak üzere, dünya tarihi boyunca meydana gelen bazı büyük yok oluş olaylarından sorumlu olabilir."

how it works dergisi mart 2020 sayısı, sayfa 21.

evrende gözlemlenebilen en parlak olaydır. genelde büyük supernova patlamalarında ya da 2 nötron yıldızının birleşmesinde açığa çıkar.

herhangi bir yıldızın tüm hayatı boyunca vereceği enerjiyi 10 saniyede açığa çıkarabilir.

ilk olarak 1960'lı senelerde ABD'nin Vela uyduları tarafından gözlemlenmişlerdir.

kısa gama ışını patlaması
uzun gama ışını patlaması
ve ultra uzun gama ışını patlaması olarak üçe ayrılırlar.