divanu lugati t turk

kasgarli mahmut'un araplara turkce'yi ogretmek icin yazdigi eser. sozlulerde bu cumleyi soylemekten tiksinti gelmisti.

ilk türkçe sözlük

kaşgarlı mahmut'un türkçenin arapçadan daha üstün bir dil olduğunu göstermek amaçlı yazdığı sözlüktür. ayrıca islamiyet öncesi türk edebiyatının ürünleri * de ilk defa burada yazılı hale geçmiştir.

islamiyet etkisindeki türk edebiyatının bir eseridir.

eski türk eserlerinin ilk örnekleride bundadır. (bkz: şu destanı) harita vs de bulunurmuş içinde şimdinin meydan larusu.

Türklerin islamiyeti seçmesiyle beraber araplaşmak yerine islamlaşmak adına kaşgarlı mahmut tarafından yazılmış, Türkçe'nin diğer dillerden üstün yönlerinin gösterildiği eser.

türk dillerinin divanı anlamındadır.

kaşgarlı mahmut bu eseri 1072 yılında yazmaya başlamış 1074 yılında tamamlamıştır. eser ali emiri efendi tarafından bulunmuştur. eseri türkçeye çeviren kişi ise besim atalay'dır.

orjinal ismi divanu lugati't turk olan eser,sözlük...

tükçesinden bişey anlayamadığımız türkçe sözlük...

kaşgarlı mahmut tarafından araplara türkçe öğretmek amacıyla yazılmış olan, içerisinde 7500 tane kelime ve anlamları bulunan ve tarihe ışık tutan belgedir.

isminden yola çıkılarak oluşturulmuş bir sözlük klonu da vardır;
(bkz: lugatittürk com)

türklerin bilinen ilk ansiklopedik sözlüğüdür.içinde koşuk,sagu ve sav örnekleri barındırır.

Divan kendi türünde en eski Türk sözlüğüdür. Daha eski bir sözlük şimdiye kadar ele geçmemiştir. Sözcük çeşidi açısından Divan zengin sayılır. irili ufaklı birçok Türk boy ve uruklarından derlenmiş şiveler sözlüğü karakteri taşımaktadır. Karşılaştırmalı Türk grameri araştırmaları açısından en sağlam kaynak olarak gösterilebilir.

Arap dilinin etkisine karşı Kaşgarlı Mahmud, eski dili, yapısı ile beraber korumaya çalışmıştır. Yeni bir sistem ve yapı geliştirecek durumda olmasına karşılık bunu yapmaması, Türk dilinde bir yozlaşma veya başkalaşıma neden olmamak gibi bir tutum olarak açıklanabilir. Türk dilinin şivelerini ayrı bölümler halinde incelemiş ve bunlar arasındaki farkları ele almıştır. Oğuz, Yağma, Uygur ve Hakaniye Türkçelerine geniş olarak yer vermiştir.

Divan'da toplanan halk yazını örnekleri ise o dönemin toplumsal yapısı vedüşüncesi açısından geniş bilgi vermektedir. Dokuz yüzyıllık bir geçmişe sahip bulunan Divan-ı Lugat-it Türk hakkında zamanımızda yeni araştırmalar yapılmaktadır.

kaşgarlı mahmud, ünlü kitabı divanü lugati t türk'ü 25 ocak 1072 de yazmaya başlamış ve 10 şubat 1074 de bitirmiştir. abbasi halifesi el-kaim döneminde yazmış olmakla beraber halife muktedi bi'llah'a sunmuştur.
bu kitap araplara türkçeyi öğretmek ve türkçenin de arapça kadar önemli bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır. türkçenin neden öğrenilmesi gerektiğini şöyle anlatır;

"ant içerek söylüyorum, ben buharanın, sözüne güvenilir imamlarının birinden ve başkaca nişaburlu bir imamdan işittim. ikisiyle senetleriyle bildiriyorlarki yalvacımız (peygamber), kıyamet belgelerini, ahır zaman karışıklıklarını ve oğuz türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada;
"türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır."
buyurmuştu. bu söz (hadis) doğru ise -sorguları kendilerinin üzerine olsun- türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur. bu doğru değil ise akıl bunu emreder. tanrı devlet güneşini türk burçlarında yükseltmiş ve yeryüzüne ilbay kılmış, hakan ları onlardan çıkarmıştır. dünya uluslarının yularlarını onların ellerine vermiş, herkese üstün kılmıştır. onlarla birlikte çalışanları aziz kılmış ve türkler sayesinde onları her dileklerine ulaştırmış, kötülerin şerrinden korumuştur. onlara (türklere) hedef olmaktan korunabilmek için, aklı olana düşen şey, onların yolunu tutmak, derdini dinletebilmek gönüllerini alabilmek için dilleriyle konuşmaktır."

bu eser ilktir, bu eserden önce türk dilini yazıya geçiren bir yapıt söz konusu değildir. bu kitap sayesinde türk dilinin klasik ve edebi ağızlarının daha ıı. yüzyılda kurulduğunu öğrenmiş oluruz. türkoloji bakımından gerçekten eşsiz bir kitap, bir temel taşıdır.

Sadece bir sözlük değildir. kaşgarlı mahmut bu eseri yazarken 24 türk boyunu dolaşmış ve bunların yaşayış, inanışlarını, dillerindeki farklılıkları ve yaşadıkları coğrafyayı anlatmıştır. sözlüğün ötesinde o dönemin türk halkı hakkında bizlere bilgi verir. birçok türkçe sözcüğün kökenini bu eserden öğrenmişizdir. bu eser olmasaydı alper tunga sagusunu, oğuz kağan destanını 24 türk boyunun ve isimlerini öğrenemezdik. eserde sözcüklerin tanımı günümüzdeki sözcükler gibi yapılmamıştır. günümüzdeki sözlüklerde sadece sözcüğün anlamı verilirken bu eserde anlamı verildikten sonra uzun tariflere girilmiş ve örnekler verilmiştir. folklorik bir eserdir. halk bilimine ışık tutmuştur. atılacak kitapların arasında tesadüfen bulunmuştur. ali emiri efendi, kilisli rifat bilge'ye ilk başta kitabı vermek istememiştir. eser kendisinden ikna edilerek alınmıştır. tdk tarafından dört cilt şeklinde basımı vardır. son cildi indekstir.

Kasgarli mahmud'un turkce-arapca sozluk seklinde yazdigi fakat tarih, dil, etnoloji, cografya, folklor bilgileri vermesi dolayisiyla bir hazine degerinde olan eseri. Ilk kez besim atalay tarafindan tercume edilip turk dil kurumu tarafindan basimi yapilmistir.

Kaşgar'dan balasagun'a ; Kaşgarlı Mahmut'un bir çok yeri dolaşarak kelime bulumları yaptığı , içindeki şiir ve metinlerle sözlükteki kelimeleri desteklediği ayrıca Latince'nin o dönemde ölü bir dil olduğu kabul edildiğinde dil üzerine çıkartılan ilk sözlük ve ilk türk sözlüğüdür.

Öç, bir alacak gibi aranılacak nesnedir; ondan çekin. Konuğa, yabancıya gücün yettiği kadar iyilik eyle.

--spoiler--
Öç kek kamuğ kişining yalnğuk üze alım bil
Edhgülüğüğ uğança eliginğ bile telim kıl
--spoiler--