de eklerinin yazılış kuralları

dilbigisinin en kolay konularından olmasına rağmen, epey karıştırılan kuralları anlatan başlık...

türkçe'de iki ayrı -de eki vardır;
1- ismin bulunma hali olan -de
2- bağlaç olan -de

bunları inceleyelim şimdi...

1- ismin bulunma hali olan -de:
hal eklerinden biri olan bu ek, kelimeye her zaman bitişik yazılır. adından da anlaşılacağı üzere,sadece isimlere gelmektedir.
örn: evde, okulda, kerhanede, orda burda...

2- bağlaç olan -de:
aslında ek olmayan bu sözcüğün buraya yazılma sebebi, ikisini de bir arada kullanmak ve daha kolay anlaşılmasını sağlamaktır. bağlaç olan bu sözcük, kelimeye ayrı yazılır çünkü, bağımsız bir sözcüktür.
örn: ben de biliyorum ayrı yazılacağını...

gelelim nasıl ayrılması gerektiğine...

artık klişe haline gelen şeyleri ben de tekrarlayarak anlatmaya çalışacağım. efendim, söz konusu eki kelimeden attığımız vakit, cümlenin anlamında herhangi bir değişiklik, bozukluk oluyorsa bu birleşik yazılacağı anlamına gelir. tersini düşündüğümüzde de anlam değişmiyor ya da bozulmuyorsa ayrı yazılır.
örn: *iyi bari evde arayalım* cümlesinden çıkan anlam, aranan nesnenin o an için bırakılıp, evde aramaya devam etme isteği olabilir ancak.
*iyi bari ev de arayalım* cümlesinde ise aranmakta olan nesneyle birlikte bir de ev aranmak istenmektedir. bu haliyle *birliktelik* anlamına gelir, yani bilinen şekliyle *dahi* anlamındadır.

bir de vurguyla ayrılabilir ki bu da şu şekilde olur;
-de den önce gelen hece vurgulu bir şekilde söylenmekteyse bu *dahi* anlamındaki -de dir, ve ayrı yazılmalıdır.
örn: ben de!! gibi...

hal eki olan - de ise vurguyu kendisine alır, vurgu -de ekine yapılır.
örn: sözlükte, evde... gibi.
(bkz: ki nin yazım kuralları)
(bkz: anlatım bozukluğu)

edit: aslında düşündüm de, ayrı yazılması gereken -de, sadece dahi anlamındaki değil... "ama" gibilerinden anlamı olan -de'ler de var. mesela, "tamam, doğru diyorsun da..." gibi....
neyse işte, bilmemiz gereken; bağlaç olan -de'nin hangileri olduğu... bağlaç olan -de ayrı yazılır.

(bkz: http://www.dahianlamindakideayriyazilir.com)