bugün

türkçe

başak purut çiftliğinden kurtulan giriyi burada aynen paylaşacağım. vakit oldukça düzenlemesini yaparım.

türk yazı dili orhun yazıtları ile başlar ancak bu yazıtlarda kullanılan dil son derece gelişmiştir, işlektir. henüz yazı dili olmuş/niteliği kazanmış bir dil gibi değildir. kurallı bir dil bilgisinin varlığı dikkati çeker. sözcüklerinin gerçek anlamlarının yanı sıra mecaz anlamları da gelişmiştir. orhun yazıtları'nda deyimler, atasözü niteliği kazanmış söz kalıpları vardır. bir dilde deyim ve atasözlerinin oluşturulması için yüzlerce yıl geçmelidir.
türk edebiyatının ilk örneği olmasına karşın son derece etkileyici bir hitabet türü vardır. tarihsel derinliğinin yanında yaşanmış olan göçler ve fetihler sonucunda büyük bir alana yayılan türkçe bugün geniş bir coğrafyada kullanılıyor. avrupa'nın batısından asya'nın doğusuna uzanan yaklaşık 12 milyon kilometrekarelik bir alanda türk dili konuşuluyor. sırasıyla ingilizce, arapça ve ispanyolca gibi çok az dil bu kadar geniş bir coğrafyada konuşulma ayrıcalığına sahiptir.
türkçe'nin zenginliğini anlatmak için örnek vermek gerekirse en uzak akraba için bile kullanılacak bir ad vardır. pek çok dilde amca/dayı hala/teyze için ayırt edici sözcükler yoktur bunlar birer sözcükle karşılanır ancak türk dilinde baldız, bacanak, elti, görümce, yenge gibi akrabalıklar ayrı ayrı adlandırılır.
göktürk ve uygur yazı dillerinin söz varlığındaki yabancı sözcükler üzerine bir sayım sonucu vereyim. orhun yazıtlarında yabancı kökenli sözcüklerin oranı %1'in altındadır. uygur metinlerinde %5 yabancı kökenli sözcük vardır. türklerin islam dinine girişiyle birlikte arapça ve farsça sözcükler karahanlı dönemi eserlerinden türk yazı dilinde görülmeye başlamış. bu dönemin ilk eserlerinden olan yusuf has hacib'in yazdığı kutadgu bilig'de yabancı kökenli sözcüklerin oranı %1.9 iken yaklaşık iki yüzyıl sonra yazılan atabetü'l-hakayık'ta yabancı sözcükler %26'ya yükselmiştir. (yusuf has hacib'in yazdığı kutadgu bilig'de türkçeye ne kadar sağdık kalındığı buradan anlaşılmaktadır.)
türkçenin en belirgin özelliği tamlamalarda tamlayanın tamlamadan önce gelmesi kuralıdır. mesela farsça ve arapçadan geçen tamlamalarda tamlananın önce tamlayanın sonra gelmesi durumu: istanbul şehri yerine şehr-i istanbul, osmanlı devleti yerine devlet-i osmaniye vb. birazda dünya dillerine türkçeden geçe sözcükler üzerinden örnek verelim. hepimizin bildiği yoğurt bizim dünya dillerine kattığımız bir sözcük olmakla birlikte bacanak, çakal, damga, düğme, kayık, kazan, köşk, ocak, sarma gibi çok sayıda sözcük başka dillere geçmiş. çeşitli dillerden alıp türkçeleştirerek başka dillere kazandırdığımız sözcüklerde var.(divan, kahve, kervansaray, kubbe...)
bunların eklenmesiyle birlikte dünya dillerine on binin üzerinde sözcük katmışız. bazı sözcükler (yoğurt, köşk, çakal...) birkaç dile geçtiği için bunları ayrı sayarsak dünya dillerine verdiğimiz sözcükler otuz binin üzerine çıkıyor.
türkçeden en fazla sözcüğün geçtiği dil sırpçadır. bir zamanlar dokuz bine yakın tükçe kökenli sözcük barındıran sırpçada günümüzde yedi bine yakın türkçe kökenli sözcük vardır. yani türkçemizi 500 ile 1000 sözcük olan sözde dillerle kıyaslamayınız komik duruma düşersiniz.

türkçemizin en çok konuşulduğu lehçeleri ve bölgeleri(ülkeleri) vererek bu entry son bulur. (sıralama en çok konuşulan yerden en az konuşulan yere doğrudur)
afşar türkçesi : iran, afganistan ahıska türkçesi : gürcistan, azerbaycan, kazakistan, kırgızistan, türkiye altay türkçesi : rusya (altay özerk cumhuriyeti)

azerbaycan tükçesi : azerbaycan, iran, beyaz rusya, ermenistan, estonya, gürcistan, kazakistan, kırgızistan, letonya, litvanya, moldova, özbekistan, rusya, tacikistan, türkiye, türkmenistan, ukrayna

balkar türkçesi : rusya (karatay-balkar cumhuriyeti), azerbaycan, ermenistan, kazakistan, kırgızistan, özbekistan, ukrayna

başkurt türkçesi : rusya (başkurdistan cumhuriyeti), kazakistan, kırgızistan, özbekistan, tacikistan, türkmenistan, ukrayna çavuşça türkçesi : rusya (çavuşça cumhuriyeti) tataristan, başkurdistan cumhuriyeti, kazakistan, özbekistan

gagavuz türkçesi : moldova (gagavuz yeri özerk bölgesi), ukrayna, bulgaristan, kazakistan, romanya, rusya, türkiye, yunanistan

hakas türkçesi : rusya (hakas özerk cumhuriyeti), çin halaçça türkçesi : iran

horasan türkçesi : iran

karaçay türkçesi : rusya (karaçay-çerkez cumhuriyeti), türkiye, ukrayna

karakalpak türkçesi : özbekistan (karakalpakistan cumhuriyeti), kazakistan, afganistan, kırgızistan, rusya, türkiye, türkmenistan, ukrayna

karayim türkçesi : litvanya, polonya, rusya (türkiyede geçen sene araştırdığım zamanlarda 30-32 kişilik bir karayim cemaati vardı)(hala benliklerini korumuş hazar türklerinden gelmektedirler)(ahmet davutoğlu karay/karayim değildir bunu da belirteyim) (bunu ilk paylaştığımdan bu yana 3 sene geçti)

kaşgar türkçesi : iran

kazak türkçesi : kazakistan, çin, afganistan, iran, kırgızistan, moğalistan, özbekistan, rusya, tacikistan, türkiye, türkmenistan, ukrayna kırgız türkçesi : kırgızistan, çin, afganistan, kazakistan, özbekistan, rusya, tacikistan, ukrayna

kırım tatar türkçesi : ukrayna (kırım özerk bölgesi), özbekistan, rusya, türkçe

kumuk türkçesi : rusya (dağıstan cumhuriyeti), özbekistan, rusya türkiye nogay türkçesi : rusya(dağıstan, çeçen-inguş, karaçay-çerkez cumhuriyetlerinde), bulgaristan, kazakistan, romanya, türkiye, ukrayna

özbek türkçesi : özbekistan, tacikistan, afganistan, çin, kazakistan, kırgızistan, rusya, türkmenistan, ukrayna

salar türkçesi : çin sarı uygur türkçesi : çin

şor türkçesi : rusya (kemerovo bölgesi)

tatar türkçesi : rusya (tataristan cumhuriyeti ve başkurdistan cumhuriyeti), çin, azerbaycan, finlandiya, kazakistan, kırgızistan, özbekistan, romanya, tacikistan, türkiye, türkmenistan, ukrayna

teleüt türkçesi : rusya (altay cumhuriyeti ve kemerovo bölgesi)

tuva türkçesi : rusya (tuva cumhuriyeti) çin, mogolistan

türkiye türkçesi : türkiye, kıbrıs türk cumhuriyeti, almanya, bulgaristan, abd, avusyuralya, avusturya, azerbaycan, belçika, bae, bosna-hersek, danimarka, finlandiya, fransa, gürcistan, hollanda, ırak, ingiltere, iran, israil, isveç, kanada, karadağ, kazakistan, kırgızistan, kosova, makedonya, özbekistan, romanya, rusya, sırbistan, suriye, tacikistan, ukrayna, yunanistan

türkmen türkçesi : türkmenistan, iran, ırak, afganistan, kazakistan, özbekistan, rusya, suriye, tacikistan, türkiye

uygur türkçesi : çin, kazakistan, afganistan, kırgızistan, moğolistan, rusya, tacikistan yakuçta/yakut türkçesi : rusya (yakutistan cumhuriyeti)

ek :
prof. dr. osman nedim tuna türk dili ve sümer dili arasında ki bağ ele alınırsa 168 sözcükteki türlü ses denklikleri olduğu ve “bugün yaşayan dünya dilleri arasında, en eski yazılı belgeye sahip olan dil, türk dili’dir. bunlar sümerce tabletlerdeki alıntı sözcüklerdir” biçiminde çok önemli bir yargıya varmıştır. muazzez ilmiye çığ ve reha oğuz türkkan ile ayrı ayrı yaptıkları çalışmalarda benzer sonuçlara ulaşmaları da türkçe için çok önemlidir.