divanu lugati t turk

kaşgarlı mahmud, ünlü kitabı divanü lugati t türk'ü 25 ocak 1072 de yazmaya başlamış ve 10 şubat 1074 de bitirmiştir. abbasi halifesi el-kaim döneminde yazmış olmakla beraber halife muktedi bi'llah'a sunmuştur.
bu kitap araplara türkçeyi öğretmek ve türkçenin de arapça kadar önemli bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır. türkçenin neden öğrenilmesi gerektiğini şöyle anlatır;

"ant içerek söylüyorum, ben buharanın, sözüne güvenilir imamlarının birinden ve başkaca nişaburlu bir imamdan işittim. ikisiyle senetleriyle bildiriyorlarki yalvacımız (peygamber), kıyamet belgelerini, ahır zaman karışıklıklarını ve oğuz türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada;
"türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır."
buyurmuştu. bu söz (hadis) doğru ise -sorguları kendilerinin üzerine olsun- türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur. bu doğru değil ise akıl bunu emreder. tanrı devlet güneşini türk burçlarında yükseltmiş ve yeryüzüne ilbay kılmış, hakan ları onlardan çıkarmıştır. dünya uluslarının yularlarını onların ellerine vermiş, herkese üstün kılmıştır. onlarla birlikte çalışanları aziz kılmış ve türkler sayesinde onları her dileklerine ulaştırmış, kötülerin şerrinden korumuştur. onlara (türklere) hedef olmaktan korunabilmek için, aklı olana düşen şey, onların yolunu tutmak, derdini dinletebilmek gönüllerini alabilmek için dilleriyle konuşmaktır."

bu eser ilktir, bu eserden önce türk dilini yazıya geçiren bir yapıt söz konusu değildir. bu kitap sayesinde türk dilinin klasik ve edebi ağızlarının daha ıı. yüzyılda kurulduğunu öğrenmiş oluruz. türkoloji bakımından gerçekten eşsiz bir kitap, bir temel taşıdır.